- DOCUMENTOS DE IDENTIDAD
- REGISTRO CIVIL Y PODERES NOTARIALES
- PROTECCIÓN A MEXICANOS
- COMUNIDADES
- LENGUAS INDÍGENAS
DOCUMENTOS DE IDENTIDAD
Pasaporte Mexicano 
El pasaporte es el documento de identidad y viaje que la Secretaría de Relaciones Exteriores, a través de sus oficinas de emisión de pasaportes y representaciones consulares, expide a los mexicanos para acreditar su nacionalidad e identidad y solicitar a las autoridades extranjeras permitan el libre paso.
El pasaporte además de permitirle viajar a otros países, es un medio aceptado universalmente como identificación y prueba de nacionalidad.
La expedición del pasaporte mexicano se rige por el Reglamento de Pasaportes y del Documento de Identidad y Viaje, publicado en el Diario Oficial de la Federación el 5 de agosto de 2011.
POR PRIMERA VEZ:
Toda persona de nacionalidad mexicana por nacimiento o por naturalización podrá obtener pasaporte, cumpliendo con los siguientes requisitos.
- Comparecer personalmente ante la Oficina Consular correspondiente con cita previamente agendada, la cual podrá ser obtenida a través del servicio de atención telefónica +1 (424) 309 0009 en la página web citas.sre.gob.mx
- Acreditar la nacionalidad mexicana mediante la presentación en ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos:
- Acta de nacimiento (Verifica que tu acta de nacimiento no sea extemporánea)
- Certificado de nacionalidad mexicana
- Declaratoria de nacionalidad mexicana por nacimiento
- Carta de naturalización
- Matrícula consular de alta seguridad, es decir, expedida después de 2005
- Acreditar su identidad, presentado ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos oficiales con fotografía cuyos datos deberán coincidir fielmente con los del documento con el que está acreditando su nacionalidad.
- Matrícula consular de alta seguridad vigente
- Credencial para votar expedida por el Instituto Federal Electoral o por el Instituto Nacional Electoral vigente
- Cartilla o Precartilla de identidad del Servicio Militar Nacional
- Cédula profesional
- Título profesional
- Certificado de nacionalidad mexicana
- Declaratoria de nacionalidad mexicana
- Carta de naturalización
- Licencia de conducir mexicana con medidas de seguridad
- Licencia de conducir de Estados Unidos de América
- Identificación oficial emitida por autoridad de Estados Unidos de América
- Tarjeta de Residencia de Estados Unidos de América
- Certificado de Primaria o Secundaria con fotografía y sello oficial
- Boleta certificada de algún año escolar con fotografía y sello oficial
- Credencial del IMSS, del ISSSTE o de cualquier otra institución mexicana
- Cubrir el pago correspondiente de acuerdo a lo previsto en la Ley Federal de Derechos. (Consultar tabla de Derechos Consulares)
(50% de DESCUENTO PARA MAYORES DE 60 AÑOS Y/O DISCAPACIDAD COMPROBADA CON UN DOCUMENTO DE INSTITUCIÓN DE SALUD PÚBLICA QUE SEÑALE LA DISCAPACIDAD PERMANENTE)
PERSONAS CASADAS que deseen que aparezca el apellido de su cónyuge o que presenten identificaciones con apellido de cónyuge, deberán presentar ACTA DE MATRIMONIO expedida por el Registro civil de México o por el condado en original.
MENORES DE 18 AÑOS DE EDAD: deberán cumplir con los requisitos 1, 2 y 3, además de ser presentados por ambos padres debidamente identificados con documentos oficiales vigentes con fotografía y nombre completo, como aparecen en el acta de nacimiento del menor, o pasaportes de cada uno de ellos.
RENOVACIÓN:
ADULTOS SIN OBSERVACIONES O LIMITACIONES:
El canje o renovación de pasaporte solo aplica para los pasaportes SIN OBSERVACIONES expedidos a partir de 2006, para lo cual deberá presentar físicamente el PASAPORTE ANTERIOR EN ORIGINAL.
MENORES DE 18 AÑOS DE EDAD:
Pasaporte anterior y copia certificada del acta de nacimiento, además de ser presentado por ambos padres debidamente identificados con documentos oficiales vigentes con fotografía y nombre completo como aparecen en el acta de nacimiento del menor o pasaporte de cada uno de ellos.
➟ SI PERDIÓ O LE ROBARON SU PASAPORTE, DEBERÁ PRESENTAR REPORTE ANTE EL DEPARTAMENTO DE POLICÍA EN ESTADOS UNIDOS O LA OFICINA DEL MINISTERIO PÚBLICO EN MÉXICO Y LOS REQUISITOS COMO SI FUERA TRÁMITE POR PRIMERA VEZ.
➟ SI SU PASAPORTE ANTERIOR PRESENTA OBSERVACIONES SOBRE UNO O MÁS REQUISITOS, DEBERÁ CUMPLIRLOS AL MOMENTO DE SOLICITAR LA RENOVACIÓN
ACTAS DE NACIMIENTO EXTEMPORÁNEAS
Si usted fue registrado de manera EXTEMPORÁNEA, es decir, que el registro se realizó pasados los años de gracia que tuvieron para registrarlo, sólo podrá tramitar pasaporte presentando una PRUEBA COMPLEMENTARIA.
Importante: Antes de visitar la Oficina Consular, verifique si su acta es extemporánea y lo que necesitaría:
Períodos de extemporaneidad:
- Personas nacidas antes de 1931, se aceptará una extemporaneidad de hasta 50 años.
- Personas nacidas entre 1931 y 1940, se aceptará una extemporaneidad de hasta 30 años.
- Personas nacidas entre 1941 y 1950, se aceptará una extemporaneidad de hasta 10 años.
- Personas nacidas entre 1951 y 1976, se aceptará una extemporaneidad de hasta 5 años.
- Personas nacidas a partir de 1977, se aceptará una extemporaneidad de hasta 1 año.
Si su registro de nacimiento se pasa del periodo de extemporaneidad, deberá presentar UNO de los siguientes documentos COMPLEMENTARIOS:
- Certificado o constancia de alumbramiento que manifieste que un menor nació vivo y el nombre de sus progenitores.
- Partida parroquial de bautismo del interesado.- Deberá estar cotejada en los libros de la parroquia correspondiente por Notario Público o autoridad legalmente facultada para ejercer dichas funciones en territorio nacional.
- Copia certificada del acta de matrimonio del padre o madre del interesado, expedida por el oficial del Registro Civil, donde se asiente que al menos uno de ellos es mexicano y que se casaron en territorio nacional, antes de la fecha de nacimiento del solicitante.
- Copia certificada del acta de nacimiento del padre o de la madre del interesado, expedida por el oficial del Registro Civil. La fecha de registro no deberá rebasar la extemporaneidad señalada de un año y la propia acta deberá hacer constar la nacionalidad mexicana del registrado.
- Copia certificada del acta de nacimiento de un hermano mayor del interesado que haya nacido en territorio nacional. Igual que en el caso anterior, la fecha de registro no deberá rebasar la extemporaneidad señalada de un año y la propia acta deberá hacer constar la nacionalidad mexicana del registrado.
De no contar con alguno de estos documentos, la Oficina Consular podrá verificar por medios electrónicos o por escrito la validez del acta de nacimiento ante la oficina del Registro Civil que la expidió, lo cual puede retrasar la expedición del pasaporte.
Estimado paisano, antes de acudir a la Oficina Consular, asegúrate de contar con todos los requisitos. Si tienes dudas, revisa el Reglamento de Pasaportes y del Documento de Identidad y Viaje, publicado en el Diario Oficial de la Federación el 5 de agosto de 2011. Su colaboración es muy importante para brindarle un servicio eficiente.
VIGENCIA
En el extranjero los pasaportes mexicanos tienen una vigencia de uno (solo para menores de tres años de edad), tres, seis o diez años (solo para mayores de 18 años de edad).
TIEMPO DE ENTREGA
Una vez que usted acude a su cita en la Oficina Consular y cumple con todos los requisitos, el pasaporte es entregado el mismo día de su cita.
https://catalogonacional.gob.mx/FichaTramite?traHomoclave=SRE-01-020-K
Catálogo en proceso de actualización. Los derechos por la expedición del pasaporte serán los comunicados cuando la persona interesada solicite su cita al servicio MI CONSULADO o los proporcionados directamente por la Oficina Consular, conforme al artículo 20 de la Ley Federal de Derechos (LFD) en vigor.
Si el pasaporte se emite de emergencia se cobrará el 30% adicional del costo del pasaporte ordinario solicitado, dependiendo de su vigencia, conforme al segundo párrafo del artículo 20 de la LFD en vigor.
Matrícula Consular de Alta Seguridad
La matrícula consular es un documento que expiden las Oficinas Consulares que certifica la nacionalidad e identidad de una persona y que hace constar que se encuentra registrado como mexicano en el exterior.
La matrícula consular sirve para identificarse ante algunas instituciones gubernamentales locales y ante cualquier autoridad mexicana.
La expedición de la matrícula consular se rige por el Reglamento de Matrícula Consular, publicado en el Diario Oficial el 12 de mayo de 2005.
Este apartado sólo deberá habilitarse en las páginas de las oficinas donde se emite éste documento.
EXPEDICIÓN POR PRIMERA VEZ
Toda persona de nacionalidad mexicana por nacimiento o por naturalización podrá obtener una matrícula consular, cumpliendo con los siguientes requisitos.
- Comparecer personalmente ante la Oficina Consular correspondiente con cita previamente agendada, la cual podrá ser obtenida a través del servicio de atención telefónica+ 1 (424) 309 0009 MI CONSULADO o en la página web: https://www.miconsulado.sre.gob.mx/citas-consulares
- Acreditar la nacionalidad mexicana mediante la presentación en ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos:
- Acta de nacimiento
- Certificado de nacionalidad mexicana
- Declaratoria de nacionalidad mexicana por nacimiento
- Carta de naturalización
- Pasaporte mexicano vigente
- Acreditar su identidad, presentado ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos oficiales con fotografía cuyos datos deberán coincidir fielmente con los del documento con el que está acreditando su nacionalidad.
- Pasaporte mexicano vigente
- Credencial para votar expedida por el Instituto Federal Electoral o por el Instituto Nacional Electoral vigente
- Cartilla o Precartilla de identidad del Servicio Militar Nacional
- Cédula profesional
- Título profesional
- Certificado de nacionalidad mexicana
- Declaratoria de nacionalidad mexicana
- Carta de naturalización
- Licencia de conducir Mexicana con medidas de seguridad
- Licencia de conducir de Estados Unidos de América
- Identificación oficial emitida por autoridad de Estados Unidos de América
- Tarjeta de Residencia de Estados Unidos de América
- Certificado de Primaria o Secundaria con fotografía y sello oficial
- Boleta certificada de algún año escolar con fotografía y sello oficial
- Credencial del IMSS, del ISSSTE o de cualquier otra institución mexicana
- Presentar en ORIGINAL, algún comprobante de domicilio que esté a su nombre. Este comprobante debe indicar todos los datos de la dirección donde radica, es decir, número y nombre de la calle, número interior, ciudad y código postal.
- Cubrir el pago correspondiente de acuerdo a lo previsto en la Ley Federal de Derechos.
¿Qué pasa si no tengo ningún comprobante de domicilio a mi nombre?
Si se trata de un menor de edad que vive con algún familiar puede traer el acta de nacimiento de su familiar en el que desprenda el parentesco.
Si no vive con algún familiar, usted puede pedirle a algún conocido que le mande una carta a través del correo a su domicilio y presentar dicha carta como comprobante de domicilio.
¿Qué pasa si en mi identificación aparece el apellido de mi cónyuge?
Si en su comprobante de identidad aparece el apellido de su cónyuge, deberá presentar el original del acta de matrimonio.
De igual manera si desea que en su matrícula consular aparezca el apellido de su cónyuge deberá presentar el original del acta de matrimonio.
Se recuerda que en la matrícula consular se asienta el nombre o nombres, primer y segundo apellidos del solicitante. El apellido del cónyuge se incluye en un apartado especial de la matrícula.
¿Dónde puedo obtener los formatos para el trámite de la matrícula consular y de autorización para menores de edad?
Usted ya no tiene que llenar a mano ninguno de estos dos formatos. Corresponde al personal de la Oficina Consular llenar dichos formatos con la información que se encuentre en sus documentos y que usted proporcione. Solo tendrá que leerlos cuidadosamente cuando se los den para su revisión y firma.
RENOVACIÓN
Para la renovación o canje de matrícula consular, el interesado deberá cumplir con los siguientes requisitos:
- Acudir personalmente ante el Consulado General, con cita previamente agendada a través del servicio de atención telefónica 1-424-309-0009 MI CONSULADO
- Presentar matrícula para renovar
- Presentar comprobante de domicilio si la persona se cambió de lugar de residencia y la dirección que aparece en su matrícula consular a renovar ya no es donde vive.
- Cubrir el pago correspondiente de acuerdo a lo previsto en la Ley Federal de derechos
¿Qué pasa si no encuentro mi matrícula consular anterior o me lo robaron?
Si su matrícula estaba vigente ustd deberá hacer un reporte de policía por robo o extravío, según sea el caso. Si su matrícula estaba vencida usted deberá llenar un formato que le será proporcionado en el Consulado donde asentará las circunstancias que dieron origen a la pérdida de su matrícula consular.
Adicionalmente deberá presentar todos los requisitos de expedición como si fuera la primera vez que tramita su matrícula consular.
¿Dónde puedo obtener los formatos para el trámite de la matrícula consular y de autorización para menores de edad?
Usted ya no tiene que llenar a mano estos dos formatos. Corresponde al personal del Consulado llenar dichos formatos con la información que se encuentre en sus documentos y que usted proporcione. Solo tendrá que leerlos cuidadosamente cuando se los den para su revisión y firma.
MENORES DE EDAD
Se entiende por menor de edad, la persona aún no ha cumplido los dieciocho años y que no haya contraído matrimonio.
Para la expedición de matrícula consular a personas menores de edad, los padres o quienes ejerzan la patria potestad o tutela deberán:
- Comparecer personalmente en compañía de la persona menor de edad ante la Oficina Consular correspondiente con cita previamente agendada, la cual podrá ser obtenida a través del servicio de atención telefónica MI CONSULADO +1 (424) 309 0009 o en la página web https://www.miconsulado.sre.gob.mx/citas-consulares
- Acreditar la nacionalidad mexicana del menor de edad, presentando el ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos:
- Acta de nacimiento
- Certificado de nacionalidad mexicana
- Declaratoria de nacionalidad mexicana por nacimiento
- Carta de naturalización
- Pasaporte mexicano vigente
- Acreditar la identidad del menor de edad, presentando el ORIGINAL de alguno de los siguientes documentos:
- Pasaporte mexicano vigente
- Certificado escolar de educación primaria, secundaria o bachillerato expedido por autoridad escolar mexicana
- Boleta certificada de algún año escolar con fotografía y sello oficial, expedida por autoridad escolar mexicana
- Credencial de estudiante emitida por la institución educativa local. En caso de que el nombre del menor de edad asentado en la credencial no coincida fielmente con el acta de nacimiento, deberán solicitar a las autoridades del distrito escolar donde estudia el menor, la impresión del documento llamado “transcript”, en el que debe aparecer el nombre completo y la fotografía del menor.
- Constancia de grado de estudios que cursa debidamente sellado por la institución educativa y con fotografía del menor.
- Identificación oficial emitida por autoridad de Estados Unidos de América
- Tarjeta de Residencia de Estados Unidos de América
- Para menores de 7 años, presentar constancia con fotografía y sello de una institución médica o de un médico particular del lugar donde radica el menor.
- Otorgar el consentimiento de ambos padres o tutores a través de la firma del formato de autorización que se le proporcionará en la Oficina Consular.
- Presentar identificación oficial vigente, con fotografía y firma de ambos padres y donde los nombres asentados en las identificaciones coincidan fielmente con el nombre que aparece en el acta de nacimiento del menor de edad.
- Cubrir el pago correspondiente de acuerdo a lo previsto en la Ley Federal de Derechos.
¿Qué pasa si uno de los padres no se encuentra en la ciudad y no puede firmar el formato de autorización?
Si ambos o alguno de los padres no pueden presentarse personalmente a realizar el trámite de expedición de matrícula consular para su menor hijo, deberán acudir a la Oficina de Emisión de Pasaportes de la Secretaría de Relaciones Exteriores más cercana a su domicilio, en el caso de que se encuentren en México y llenar el formato correspondiente para ser enviado a la Oficina Consular donde se realizará el trámite o deberán acudir al Consulado mexicano que le corresponda si vive en el extranjero, para llenar el formato de autorización.
¿Si soy la madre/padre del menor y estoy divorciada/o y tengo la guardia y custodia de mi hijo, puedo sacarle su matrícula consular sin el consentimiento de su padre/madre?
No. La patria potestad que ejercen los padres sobre los menores hijos no se pierde por el hecho de que vivan separados o se hayan divorciado. Solamente si un juez establece la pérdida de la patria potestad o le da a alguno de los padres la facultad de sacarle la matrícula sin el consentimiento del otro padre, podrá realizar el trámite. En ausencia de esta sentencia, ambos padres tienen que firmar el formato de autorización.
¿Dónde puedo obtener los formatos para el trámite de la matrícula consular y de autorización para menores de edad?
Usted ya no tiene que llenar a mano ninguno de estos dos formatos. Corresponde al personal del Consulado llenar dichos formatos con la información que se encuentre en sus documentos y que usted proporcione. Solo tendrá que leerlos cuidadosamente cuando se los den para su revisión y firma.
VIGENCIA
Todas las matrículas consulares tienen una vigencia de cinco años a partir de día de su expedición.
TIEMPO DE ENTREGA
Una vez que usted acude a su cita en la Oficina Consular y cumple con todos los requisitos, la matrícula consular es entregada el mismo día de su cita. Sólo recuerde que toma alrededor de dos horas, siempre y cuando el sistema no presente fallas.
¿Qué pasa si al entregarme mi matrícula consular, detecto que hay un error en los datos?
Antes de que se envía la matrícula consular a imprimir, el sistema arroja un comprobante de datos que el personal de la Oficina Consular le debe de entregar para que usted lo revise cuidadosamente. Si al revisarlo detecta un error, éste se puede corregir. Sin embargo, una vez que la matrícula consular es impresa y entregada al interesado, ya no se puede corregir, por lo que usted tendrá que volver a realizar el trámite pagando los derechos de un nuevo documento.
Estimado paisano, antes de acudir a la Oficina Consular, asegúrate de contar con todos los requisitos. Si tienes dudas, revisa el Reglamento de Matrícula Consular, publicado en el Diario Oficial el 12 de mayo de 2005. Su colabración es muy importante para brindarle un servicio eficiente.
Credencial para Votar en el Extranjero
Obtén tu credencial para votar
Ya no tienes que viajar a México para tramitar tu Credencial
El INE, a través de la red de Consulados y Embajadas de la Secretaría de Relaciones Exteriores (SRE), te permite solicitarla desde el país donde resides.
¿Qué es?
Es una identificación oficial que avala la ciudadanía mexicana y que emplean millones de personas para ejercer su derecho al voto en México y en el extranjero.
Paso 1. Programa tu cita.
- Programa tu cita a través del sistema de la Secretaría de Relaciones Exteriores y acude al consulado más cercano (Para el trámite en Estados Unidos y Canadá llama sin costo a MI CONSULADO +1 (424) 309 0009, o a través de su sistema en línea en la página https://www.miconsulado.sre.gob.mx/citas-consulares
Paso 2. Acude al Consulado con tu documentación.
- Documento que acredite la nacionalidad. (Da clic aquí para verificar el listado de los documentos aceptados). Si eres mexicano nacido en el extranjero, deberás presentar de manera adicional acta de nacimiento de alguno de tus padres.
- Identificación con fotografía (Da clic aquí para verificar el listado de los documentos aceptados).
- Comprobante de domicilio (Da clic aquí para verificar el listado de los documentos aceptados).
IMPORTANTE: En caso de que no cuente con acta de nacimiento, o esta se encuentre alterada, mutilada, enmicada o no sea legible; usted podrá adquirir una nueva acta de nacimiento en https://www.gob.mx/actas o en el módulo de Registro Civil del Consulado, siempre y cuando se encuentre en el sistema.
Paso 3. Espera tu credencial y confirma su recepción.
- Una vez que tu trámite sea validado, el Instituto Nacional Electoral enviará por mensajería, en un periodo de tres a cinco semanas, la credencial a tu domicilio. Es importante mencionar que solo tú podrás recibirla por lo que deberás identificarte en ese momento.
- Sabemos que ya recibiste tu Credencial, pero necesitamos confirmar que tú la recibiste a fin de evitar que le den mal uso. Además, al hacerlo será válida para que puedas votar e identificarte. Una vez recibida, llama al número que viene en el sobre para validarla.
- Puedes verificar el estatus de tu trámite en el Sistema de Consulta o llamando a INETEL desde Estados Unidos sin costo al 1 (866) 986 8306 o desde otros países por cobrar: +52 (55) 5481 9897.
NOTA: Después de tres intentos de entrega, tu Credencial estará disponible hasta 30 días en la oficina más cercana a tu domicilio. Si no la recoges en este plazo, se regresará a México y deberás acceder al Sistema de Consulta y solicitar que sea enviada nuevamente.
Acta de nacimiento
Copias Certificadas de Acta de Nacimiento
El acta de nacimiento sirve para acreditar la identidad ante organismos o autoridades públicas que lo soliciten, constando de modo fehaciente junto a los datos personales, la localidad, la provincia y el país de nacimiento
El trámite es sencillo. Para realizarlo es necesario:
- Presentarse en una Oficina Consular.
- Llevar una identificación oficial que acredite que es el titular del acta de nacimiento.
- Proporcionar su Clave Única de Registro de Población (CURP) si cuenta con ella.
- Llenar la solicitud correspondiente.
- Cubrir el pago de derechos correspondiente (Consultar tabla de Derechos Consulares)
Nota: En el Consulado no se realizan registros de personas nacidas en México.
También es posible obtener el acta de nacimiento en línea, entrando a la siguiente página web: https://www.gob.mx/actas
OP7 (Pasaporte para menores de edad)
El Formato OP-7 deberá ser completado por ambos padres, o las personas facultadas para otorgar el consentimiento (quienes ejercen la patria potestad o tutela) de los menores de 18 años. Así mismo deberán presentar una identificación oficial.
NOTA: Si alguno se identifica con un documento donde aparezca el apellido del cónyuge, debe presentar el acta de matrimonio original y una copia tamaño carta por ambos lados.
CONSIDERE LOS SIGUIENTES PUNTOS:
- Si alguno de los padres o personas facultadas para otorgar el consentimiento al menor.
- Falleció, se debe presentar el acta de defunción y una copia tamaño carta.
- Se encuentra en México, debe acudir a la oficina de emisión de pasaportes de la Secretaría de Relaciones Exteriores más cercana a su domicilio para otorgar su autorización al menor, mediante el permiso OP7.
- Reside en otro estado dentro de Estados Unidos, debe acudir al Consulado de México más cercano a su domicilio para otorgar su autorización al menor mediante el permiso OP7.
- Se encuentra desaparecido, usted puede solicitar asesoría sobre la patria potestad del menor en el departamento de protección del Consulado de México.
REQUISITOS:
- Acta de nacimiento original del menor y una copia tamaño carta.
- Identificación oficial vigente con fotografía y firma, de los padres o las personas que ejercen la patria potestad o tutela del menor. Usted puede presentar cualquiera de los siguientes en original y una copia tamaño carta (ambos lados en la misma hoja) por cada menor.
- Pasaporte mexicano o de su país de origen (en caso de ser extranjero)
- Matrícula consular
- Credencial para votar con fotografía (IFE)
- Licencia de conducir de Estados Unidos o identificación del estado (sin errores ortográficos, abreviaciones o apellidos invertidos)
- Cartilla del Servicio Militar Nacional (liberada)
NOTA: El nombre en la identificación presentada deberá coincidir sin excepción alguna, exactamente con el nombre del padre o la madre tal como aparece en el acta de nacimiento del menor, nombre completo sin abreviaciones u omisiones de nombres o apellidos, y deberán estar en el orden correcto.
VIGENCIA
El permiso OP7 deberá hacerse válido dentro de los 90 días naturales posteriores a la manifestación de la voluntad.
CASOS ESPECIALES:
- En territorio nacional mexicano, podrá otorgarse el permiso ante Notario Público. El testimonio o copia certificada del mismo deberá hacerse válido dentro de los treinta días naturales posteriores a la autorización de la escritura pública y deberá contener:
- a) La declaración expresa del trámite que se autoriza realizar; y
- b) La vigencia del pasaporte, en términos del artículo 28 del presente Reglamento.
- Si alguno de los padres, o tutores ha perdido la patria potestad o tutela, o la tiene suspendida, el que la ejerza en exclusiva entregará copia certificada de la resolución judicial correspondiente y del auto por el que causó ejecutoria.
- Si la sentencia fue expedida por un tribunal extranjero, ésta deberá ser homologada para que surta efectos en territorio nacional, en términos de la legislación aplicable.
- Quien o quienes ejerzan la tutela deberán además acreditar dicho carácter entregando una copia certificada por la autoridad competente de la resolución judicial que le confiere el cargo, del auto por el que causó ejecutoria o en el que se hizo constar la protesta y discernimiento del mismo. De igual forma, dicho requisito deberá cumplirse si la patria potestad es ejercida por los abuelos.
- En caso de suplencia del consentimiento de quien ejerce la patria potestad o tutela por parte de la autoridad judicial competente, se deberá entregar a la Secretaría copia certificada de la resolución judicial mediante la cual el juez autoriza la salida del país de la persona menor de edad y, por consiguiente, la expedición del pasaporte. El tiempo autorizado por la autoridad judicial determinará la vigencia del pasaporte.
Cartilla militar
Cartilla del Servicio Militar Nacional (S.M.N.)
Los mexicanos varones que estén en edad militar, 18 – 40 años tienen la obligación de cumplir con el SMN, aun cuando residan en el extranjero.
Requisitos:
- a) Acudir personalmente a la oficina consular de su lugar de residencia.
- b) Presentar copia certificada del acta de nacimiento expedida por la oficina del Registro Civil mexicano o por las oficinas consulares con una copia fotostática.
- c) Presentar original y copia del comprobante de domicilio en el extranjero por medio de recibos de renta, servicios públicos, certificado de estudios, comprobantes de seguro social, recibo de pago de impuestos u otros documentos, a satisfacción del titular de la oficina consular, donde se presuma que el interesado permanecerá en el extranjero por un año como mínimo.
- d) Presentar una identificación oficial con fotografía con una copia fotostática.
- e) Llenar la solicitud
Cambio de domicilio
De conformidad con el artículo 21 de la Ley del SMN, todos los mexicanos están obligados a dar aviso de su cambio de domicilio a las autoridades encargadas del empadronamiento, por lo que si la cartilla fue expedida en territorio nacional o en otra oficina consular diferente al lugar donde tramitó su cartilla, el interesado deberá informar este cambio en la oficina consular más cercana a su domicilio. Para ello es indispensable que el interesado haya residido por un término no menor a dos años en el lugar donde realice el trámite de liberación.
Requisitos:
- Original y copia fotostática de la cartilla de identidad del Servicio Militar Nacional.
- Original y copia fotostática del comprobante del nuevo domicilio (agua, predial, teléfono, luz, etc.), el cual no necesariamente debe estar a nombre de SEDENA.
- Original y copia de una identificación oficial con fotografía (credencial de elector, licencia de conducir, cédula profesional o pasaporte vigente, etc.).
- Original y copia fotostática de la clave única de registro de población (CURP), en caso de contar con ella (no obligatorio).
- Solicitud
Se expedirá al solicitante una "Constancia de Recepción de Cartilla", que prueba que se encuentra cumpliendo con sus obligaciones militares.
Las autoridades de la SEDENA devolverán a la Oficina Consular la cartilla con la "hoja de liberación en disponibilidad", misma que el interesado podrá recoger presentando la Constancia de Recepción de Cartilla.
TRÁMITES CONSULARES
Pasaportes, matrículas y credenciales de elector
¿Debo hacer cita para tramitar mi pasaporte y/o matrícula consular?
Sí es necesario hacer su cita, únicamente se atenderán sin cita casos especiales donde presente una situación de urgencia comprobable.
El pago de impuestos no es considerado una urgencia.
¿Cómo puedo hacer una cita?
Llame a MI CONSULADO +1 (424) 309 0009 (teléfono gratuito) o por internet en el sitio: https://www.miconsulado.sre.gob.mx/citas-consulares
¿Qué necesito para renovar mi pasaporte o matrícula?
1.- Hacer su cita.
2.- Traer su pasaporte o matrícula anterior.
3.- Para el caso de la matrícula necesitará un comprobante con su dirección actual, si es que cambió de domicilio.
Todos los documentos deberán ser presentados en original.
¿Qué necesito para tramitar de pasaporte por primera vez?
1.- Hacer su cita.
2.- Original de acta de nacimiento (legible y en buen estado).
3.- Identificación oficial con fotografía (su nombre y apellidos deben aparecer como están en su acta de nacimiento).
En caso de las personas casadas, si desean que el apellido del cónyuge aparezca en su documento o en caso que la identificación venga con apellido del cónyuge, deberán mostrar el acta de matrimonio. Todos los documentos deberán ser presentados en original.
¿Qué necesito para tramitar mi matrícula consular por primera vez?
1.- Hacer su cita.
2.- Original de acta de nacimiento (legible y en buen estado).
3.- Identificación oficial con fotografía (su nombre y apellidos deben aparecer como están en su acta de nacimiento).
4.- Comprobante de domicilio (debe vivir en alguno de los cuatro condados que atiende este Consulado General –San Benito, Santa Clara, Santa Cruz y Monterey).
En caso de las personas casadas, si desean que el apellido del cónyuge aparezca en su documento o en caso que la identificación venga con apellido del cónyuge, deberán mostrar el acta de matrimonio.
Todos los documentos deberán ser presentados en original.
¿Qué necesito para tramitar la credencial de elector?
1.- Hacer su cita.
2.- Original de acta de nacimiento (legible y en buen estado)
3.- Identificación oficial con fotografía (su nombre y apellidos deben aparecer como están en su acta de nacimiento).
4.- Comprobante de domicilio (debe vivir en alguno de los cuatro condados que atiende este Consulado General –San Benito, Santa Clara, Santa Cruz y Monterey).
En caso de las personas casadas, si desean que el apellido del cónyuge parezca en su documento o en caso que la identificación venga con apellido del cónyuge, deberán mostrar el acta de matrimonio.
Todos los documentos deberán ser presentados en original.
¿Qué necesita un menor de edad para trámite de matrícula o pasaporte?
1.- Hacer su cita.
2.- Original de acta de nacimiento (legible y en buen estado).
3.- Identificación oficial con fotografía (su nombre y apellidos deben aparecer como están en su acta de nacimiento).
4.- Si es para matrícula necesita un comprobante de domicilio (debe vivir en alguno de los cuatro condados que atiende este Consulado General –San Benito, Santa Clara, Santa Cruz y Monterey), el pasaporte no necesita este requisito.
5.- Deben presentarse ambos padres con identificaciones oficiales vigentes.
Todos los documentos deberán ser presentados en original.
¿Qué debo hacer en caso de pérdida de pasaporte o matrícula y cómo tramitar uno nuevo?
1.- Hacer su cita.
2.- Presentar reporte de policía por escrito.
3.- Original de acta de nacimiento (legible y en buen estado).
3.- Identificación oficial con fotografía (su nombre y apellidos deben aparecer como están en su acta de nacimiento).
4.- Si es para matrícula, mostrar su comprobante de domicilio (debe vivir en alguno de los cuatro condados que atiende este Consulado General –San Benito, Santa Clara, Santa Cruz y Monterey), el pasaporte no necesita este requisito.
¿Qué puedo hacer si no tengo una identificación?
Usted puede presentar alguno de los siguientes documentos:
- Si usted estudio la escuela en México puede presentar una boleta de calificaciones expedida por la SEP en donde aparezca su fotografía, no importa el grado escolar del que se trate. Si usted estudió en Estados Unidos puede presentar “su transcript” en donde aparezca su fotografía y el sello de la institución académica.
- Si es menor de tres años puede solicitar una carta a su pediatra.
- Carta de origen y vecindad expedida por la presidencia municipal de la cual es usted originario.
Ver directorio de oficinas de enlace migrante dando clic aquí.
Todos los documentos deberán ser presentados en original y su aceptación está sujeta a que se cumpla con los requisitos establecidos en la normatividad aplicable.
¿Dónde puedo conseguir mi acta de nacimiento certificada?
Las actas de nacimiento para las personas registradas en México pueden ser adquiridas en el Consulado General de México siempre y cuando el acta aparezca en la base de datos.
Puede adquirir la versión digital en el sitio: https://www.gob.mx/ActaNacimiento/
Consultar los costos de las actas en la tabla de derechos consulares dando clic aquí.
¿Cuánto cuesta el pasaporte y/o la matrícula?
Consultar los costos de las actas en la tabla de derechos consulares dando clic aquí.
¿Puedo pagar con tarjeta de crédito/débito?
En el Consulado de México en San José, solamente se puede pagar en efectivo.
¿Cuánto se demora un trámite en promedio?
A partir que le dan su número de atención en el módulo de entrada el trámite dura de 1 a 1.30 horas, depende del número de citas agendadas para ese día y de que no ocurran situaciones imponderables (apagones, intermitencias de internet, etc.).
¿Pueden enviarme mis documentos por correo?
No, se requiere que en el caso de su pasaporte usted ponga su huella para poder entregárselo. El pasaporte y la matrícula se entregan el mismo día.
La credencial de elector le llega a su domicilio por un servicio de entrega.
¿Cuántas copias y fotografías requiero para mi trámite?
Ya no son requeridas ni fotografías ni fotocopias para los trámites de pasaporte, matrícula consular y credencial para votar desde el extranjero del INE.
IMPORTANTE: Para el trámite de registro de nacimiento es necesario traer dos fotocopias de todos los documentos requeridos. Consulta más detalles en nuestra sección de Registro Civil.
Permisos de emisión de pasaporte y matrícula para menores (OP-7)
¿Qué es una OP-7?
Es la autorización escrita que hacen los padres para expedir pasaporte o la matrícula consular a un menor que no viva en el mismo lugar que ellos.
¿Qué necesito para tramitar una OP-7?
Copia de acta de nacimiento del menor e identificación oficial vigente del padre o madre que la autoriza.
El nombre y apellidos de las identificaciones deben coincidir con lo asentado en el acta de nacimiento del menor.
Viajar a México
¿Qué documentos necesito para viajar a México?
Ya sea ciudadano estadounidense o mexicano, sólo requiere presentar su pasaporte vigente a las autoridades migratorias. Las personas de otras nacionalidades que sean residentes legales en los Estados Unidos deberán presentar el pasaporte vigente de su país de origen y su tarjeta de residencia de los Estados Unidos (green card).
Para conocer más detalles sobre su viaje a México visite el sitio de Héroes Paisanos aquí:https://www.gob.mx/heroespaisanos y descargue la guía de viaje actual.
REGISTRO CIVIL Y PODERES NOTARIALES
Acta de nacimiento
Copias Certificadas de Acta de Nacimiento
El acta de nacimiento sirve para acreditar la identidad ante organismos o autoridades públicas que lo soliciten, constando de modo fehaciente junto a los datos personales, la localidad, la provincia y el país de nacimiento
El trámite es sencillo. Para realizarlo es necesario:
- Presentarse en una Oficina Consular.
- Llevar una identificación oficial que acredite que es el titular del acta de nacimiento.
- Proporcionar su Clave Única de Registro de Población (CURP) si cuenta con ella.
- Llenar la solicitud correspondiente.
- Cubrir el pago de derechos correspondiente (Consultar tabla de Derechos Consulares)
Nota: En el Consulado no se realizan registros de personas nacidas en México.
También es posible obtener el acta de nacimiento en línea, entrando a la siguiente página web: https://www.gob.mx/actas
Doble nacionalidad
Registro de hijos nacidos en el extranjero de padres mexicanos
En caso de que:
Los interesados no acepten los preceptos jurídicos mexicanos al registrar a sus hijos y deseen registrarlo conforme al derecho extranjero del acta local, se recomienda entonces que el acta de nacimiento local sea insertada en las oficinas del registro en territorio nacional, previa legalización o apostilla de los documentos y su traducción al español por perito traductor autorizado por el Tribunal Superior de Justicia en México.
Matrimonio
Ambos contrayentes deben ser mexicanos y mayores de 18 años.
Requisitos (Presentar el original y dos copias los siguientes documentos):
➤ Acta de nacimiento en buen estado de cada uno de los contrayentes.
➤ Identificación oficial vigente con fotografía, firma y nombre completo de cada uno de los contrayentes.
➤ Identificación oficial vigente con fotografía, firma y nombre completo de dos testigos por cada uno de los contrayentes (cuatro en total).
➤ Examen médico de cada uno de los contrayentes (SIDA, sífilis y tuberculosis) en caso de estar en idioma inglés, estos deberán ser traducidos al idioma español y notariado.
➤En caso de existir un matrimonio anterior, se debe presentar el acta de divorcio o de defunción, según sea el caso.
Procedimiento: Llenar la solicitud que se proporciona en el Consulado y entregarla con los documentos anteriores, una vez recibida se le dará una primera cita para que se presenten los contrayentes, testigos y los padres si es necesario para que lean y firmen la solicitud de matrimonio, convenio de sociedad conyugal, cotejo de firmas y la notificación para celebrar el matrimonio.
Se le dará una segunda cita para realizar la ceremonia, en la cual tendrán que acudir las personas que se presentaron en la primera cita.
Las solicitudes se reciben sin cita de de 2:30pm a 4:30 pm.
Favor de consultar la tabla de Derechos Consulares para confirmar los costos del registro de matrimonio y actas certificadas.
Requisitos para el registro de las personas nacidas en México sin registro de nacimiento.
Primera visita:
Sin cita, de lunes a viernes de 8:00am a 1:00 pm y de 2:30 a 4:30 pm únicamente para recepción de documentos.
I.- Para el registro de nacimiento de una persona de cualquier edad nacida en territorio nacional que nunca fueron registradas y son hijos de mexicanos (padre, madre o ambos), se requiere presentar el original de los siguientes documentos:
- Certificado de nacimiento emitido por el hospital o clínica de salud donde nació la persona a registrar, o por la partera debidamente registrada, o la constancia de parto o alumbramiento, o prueba de ADN certificado por la institución oficial de salud para comprobar la filiación.
- Acta de nacimiento, pasaporte vigente, matrícula consular vigente del padre o madre de nacionalidad mexicana. En caso de que ambos sean mexicanos se deberán presentar las dos actas.
- Identificación de la persona a registrar o cualquier tipo de documentación oficial que acredite su identidad.
- Identificación oficial vigente de ambos padres.
- Certificado de inexistencia emitido por el Registro Civil del Estado de nacimiento.
- Comprobante de domicilio a nombre de la persona a registrar.
II.- Para el registro del hijo/a de padres o madre extranjera, nacido en México se requiere presentar el original de los documentos antes mencionados, además de pruebas documentales del paso de la madre por México en la fecha del alumbramiento. Por ejemplo, documentos relativos a atención medica recibida en el país o, documentos migratorios.
Los documentos oficiales de un país diferente a Estados Unidos o México, deberán venir debidamente legalizados o apostillados, según corresponda.
Una vez aprobados los documentos, se agendará una cita.
Segunda visita
Para llevar a cabo el registro nacimiento, el registrado debe presentar dos testigos, los cuales deberán presentar identificación oficial vigente. No pueden ser abuelos, ni padres de la persona a registrar.
Se requiere de la presencia de ambos padres y de la persona a registrar.
Menaje de casa
Visa a lista de menaje de casa a mexicanos.
La legislación concede a los mexicanos que han vivido al menos seis meses en el extranjero, el derecho de importar por única vez su menaje de casa a México, libre de impuestos. Dicho menaje deberá estar compuesto de los artículos que normalmente conforman el ajuar de una familia y no deberá incluir equipos completos, herramientas industriales o laboratorios. Para hacer uso de este derecho se requiere:
- Comprobar nacionalidad mexicana con alguno de los siguientes documentos:
- Copia certificada del Acta de Nacimiento Mexicana;
- Declaración de Nacionalidad Mexicana por Nacimiento,
- Pasaporte vigente.
- Matricula Consular de alta seguridad.
- Una identificación oficial vigente con fotografía y firma. (Pasaporte vigente, Matricula Consular de alta seguridad, credencial de elector, licencia de conducir, etc.)
- Presentar uno de los documentos que prueben el período de residencia mínima de seis meses en el extranjero.
- Declaraciones de impuestos del último año (FORMA W-2).o comprobantes de pago de los últimos seis meses.
- Contrato de arrendamiento de vivienda (en papel membretado).
- Carta de la compañía de luz, teléfono, agua, etc., donde se especifique el período de contrato (en papel membretado).
- Carta de la compañía donde laboró (en papel membretado) y los talones de pago delos últimos 6 meses.
Dichos documentos deberán estar a nombre del solicitante.
- Presentar la lista a máquina o en computadora, en español, de los bienes usados que forman el menaje. Especificar el modelo y el número de serie de los artículos electrónicos y electrodomésticos (ver ejemplo).
- Una vez aprobados los requisitos, efectuar el pago de los derechos, de conformidad con la Ley Federal de Derechos, (Consultar tabla de Derechos Consulares)
Ejemplo:
Nombre completo: |
|||||
Dirección en California: |
Dirección en México: |
||||
Lista de Menaje de Casa: |
|||||
No. |
Artículos |
Marca |
Modelo |
No.de serie |
# de cajas |
1 |
Lavadora de ropa doméstica |
xxxxxx |
yyyyyyy |
xxxxxx |
1 |
2 |
Horno de microondas doméstico |
xxxxxx |
yyyyyyy |
xxxxxx |
1 |
3 |
Televisión de 19" pulgadas |
yyyyyyy |
xxxxxx |
yyyyyyy |
1 |
4 |
Cajas con utensilios de cocina |
Variadas |
N/A |
N/A |
3 |
5 |
Caja con ropa de mujer |
Variadas |
N/A |
N/A |
5 |
6 |
Caja con zapatos de niño |
Variadas |
N/A |
N/A |
2 |
Se reciben solicitudes de 8:00 am a 1:00 pm
Recuperación de la nacionalidad mexicana
Personas que nacieron en México y adquirieron la nacionalidad estadounidense antes del 20 de marzo de 1998.
Sólo para quienes viven en los condados de San Benito, Santa Clara, Santa, Cruz y Monterey.
Sin cita, de lunes a viernes de 8:00am a 1:00pm
➤ Ser mayor de 18 años.
➤ Acreditar haber adquirido o ejercido otra nacionalidad además de la mexicana antes del 20 de marzo de 1998, con uno de los siguientes documentos:
1. Original de su certificado de naturalización estadounidense expedido antes del 20 de marzo de 1998.
2. Pasaporte estadounidense expedido antes del 20 de marzo de 1998 y el vigente.
3. Identificación oficial vigente con fotografía y firma, expedida por una autoridad.
4. Acta de nacimiento mexicana reciente, legible y en buen estado (el original formará parte de su expediente). Si su registro de nacimiento fue posterior al tercer año de vida, requiere presentar una prueba supletoria (solamente una de ellas) tal como:
- Certificado de constancia de alumbramiento que manifieste que un menor nació vivo y el nombre de sus progenitores.
- Partida parroquial de bautismo (Fe de bautismo) del interesado, cotejada en los libros de la parroquia correspondiente por notario público o autoridad legalmente. Dichas partidas parroquiales debieron haberse asentado dentro del año siguiente al nacimiento del solicitante.
- Copia certificada del acta de matrimonio de los padres del interesado, donde se asiente que al menos uno de ellos es mexicano y que se casaron en México, antes de la fecha de nacimiento del solicitante.
- Copia certificada del acta de nacimiento del padre o de la madre del interesado, no deberá rebasar la extemporaneidad señalada de tres años.
- Copia certificada de acta de nacimiento de un hermano mayor del interesado que haya nacido en México, sin rebasar la extemporaneidad señalada de tres años.
- Certificado de educación primaria o boleta de calificaciones de alguno de los grados de nivel básico, expedido por la Secretaria de Educación Pública o alguna otra institución reconocida por dicha Dependencia.
5. Acta de matrimonio si son casados o si presentan identificación con el apellido del esposo.
6. Una fotografía reciente tamaño pasaporte mexicano 1.5 x 2 pulgadas, de frente, a color, sin anteojos y con fondo blanco.
Presentar todos los documentos original y dos copias en tamaño carta.
Consultar el pago de derechos en la tabla de Derechos Consulares.
TRASLADO DE RESTOS
REQUISITOS PARA EL VISADO DE TRASLADO DE CADÁVER O DE CENIZAS |
|
BURIAL OR ASHES TRANSFER PERMIT VISA REQUIREMENTS
|
|
|
|
1. Copia certificada del acta de defunción de California apostillada con traducción al español, en papel oficial de la funeraria. |
|
California’s Certified Copy of the Death Certificate duly apostilled with Spanish translation. |
|
|
|
2. Permiso de tránsito de cadáver o cremación firmado, en original, con su traducción al español, en papel oficial de la funeraria. |
|
Application and permit for disposition of human remains, in original, duly signed, with its Spanish translation. |
|
|
|
3. Certificado de embalsamamiento o cremación, en original y apostillado, firmado por el embalsamador o lugar de cremación, también con su traducción al español, en papel oficial de la funeraria.
4. Carta de permiso para transportar cadáveres expedida por el Departamento de Salud del Condado, en donde conste que la muerte no fue por enfermedad contagiosa. Firmado en original, con su traducción al español.
5. Todas las traducciones al español deben estar notariadas. |
|
Embalming or Cremation Certificate, in original, apostilled, signed by the embalmer or cremator and duly notarized, with its Spanish translation.
Burial transit permit cover letter, stating that the death was not due to contagious disease, original duly signed in Spanish or English with translation.
All Spanish translations must be duly notarized. |
|
|
|
6. Carta de la funeraria con los datos del itinerario con nombre, dirección y teléfono de la funeraria en México. Si el cuerpo será inhumado (enterrado), o cremado en el Distrito Federal, el Consulado deberá tramitar el Acta de Defunción consular (gratuita, se requieren dos testigos ante el Cónsul) y por lo menos una copia certificada de la misma (13 dólares c/u). |
|
Name, address and telephone of the funeral home in Mexico. If the body is to be buried or disposed in Mexico City (“Distrito Federal”), the Consulate must issue a Consular Death Certificate (free of charge, two witnesses are required to appear before the Consul) and issue at least one certified copy of such (13.00 dollars each). |
|
||
7. Presentar, de ser posible, una copia de uno de los siguientes documentos del difunto: Acta de nacimiento, pasaporte o identificación como matrícula o credencial para votar. |
|
Present, if possible, a copy of one of the following documents of the deceased: birth certificate, passport or Mexican ID such as "Matrícula" or voter’s ID card. |
|
|
|
NOTA: ES MUY IMPORTANTE que el nombre del difunto sea inscrito en los requisitos 1., 2. y 3. tal y como aparece en el requisito 5. (acta de nacimiento, pasaporte, matrícula, credencial IFE, etc.). Lo anterior para evitar problemas jurídicos durante la inscripción de la defunción en el Registro Civil local, o en posibles procesos de sucesión, seguros, pensiones u otros. |
|
IT IS VERY IMPORTANT that the name of the deceased appears on requirements 1., 2. and 3., as it is registered on requirement number 5: Mexican birth certificate or passport or consular id or Mexican voter’s ID card, etc. This, to avoid further legal problems during registration of death in the local Civil Registry or in possible inheritance, insurance, pension or other related procedures. |
IMPORTANTE: EL CONSULADO NO ASUME NINGUNA RESPONSABILIDAD POR ATRASOS O CONTRATIEMPOS DERIVADOS DEL INCUMPLIMIENTO DE ESTOS REQUISITOS. ES ALTAMENTE RECOMENDABLE NO PROGRAMAR EL ENVIO DEL CUERPO/CENIZAS SI NO SE CUENTA CON EL VISADO CONSULAR. |
|
IMPORTANT: THE CONSULATE WAIVES ALL RESPONSABILITY FOR ANY DELAY OR DIFFICULTIES DUE TO NON COMPLIANCE OF THE REQUIREMENTS HEREIN. THUS, WE STRONGLY ADVISE YOU NOT TO SCHEDULE A BODY/ASHES TRANSFER UNTIL THE CONSULAR SEAL IS OBTAINED. |
|
|
|
Para mayor información, envíe un correo electrónico a la siguiente dirección: |
|
For further information, please send an e-mail to: |
|
PROTECCIÓN A MEXICANOS
Víctimas de violaciones de derechos humanos por autoridades extranjeras.
¿Tus derechos humanos fueron violados?
El Consulado de México ofrece asistencia consular a personas mexicanas víctimas de violaciones a derechos humanos en el exterior y les ayuda a canalizar denuncias ante las autoridades correspondientes, independientemente de su condición migratoria.
El consulado brinda especial atención a aquellas personas que han sido víctimas de acciones por parte de autoridades que atentan contra su vida e integridad física (policía, patrulla fronteriza, autoridades migratorias, entre otras).
Si tus derechos humanos han sido violados, ponte en contacto con el Departamento de Protección.
Detención migratoria.
El Consulado de México ofrece orientación general sobre procesos jurídicos y administrativos a personas mexicanas detenidas por autoridades migratorias y a sus familiares para ayudarles a entender su situación legal y vigilar el respeto a su integridad física y sus derechos.
Es importante saber que el Consulado de México no pude representar a una persona en un juicio ante autoridades ni cubrir el costo del proceso legal. La asesoría que brinda el consulado es de carácter informativo y no sustituye la asesoría legal de un abogado de inmigración.
Si tú o algún familiar ha sido detenido por autoridades migratorias y necesitas orientación, comunícate con el Departamento de Protección.
Detención por autoridades.
El Consulado de México ofrece orientación a personas mexicanas detenidas por autoridades y a sus familiares para ayudarles a entender su situación legal y vigilar el respeto a su integridad y sus derechos.
Es importante saber que el Consulado de México no pude representar a una persona en un juicio ante autoridades, ni cubrir el costo del proceso legal. La asesoría que brinda el consulado es de carácter informativo y no sustituye la asesoría legal.
Si tú o algún familiar ha sido detenido por autoridades estadounidenses y necesitas orientación, comunícate con el Departamento de Protección.
Recuperación de objetos personales.
Si fuiste detenido(a) por autoridades estadounidenses y tus objetos personales fueron retenidos, con la ayuda del Consulado de México puedes recuperarlas.
¿Cómo?
- Acude a la Delegación de la Secretaría de Relaciones Exteriores (SRE) más cercana o contacta al Consulado de México. Recuerda que las autoridades migratorias únicamente resguardan las pertenencias por un plazo de 30 días.
- Solicita la devolución de tus objetos personales. Recuerda que debes presentar el comprobante que te entregó la autoridad que te detuvo al momento de solicitarlos.
- El Consulado de México recuperará tus objetos personales y los enviará a la Delegación de la SRE más cercana a tu domicilio.
- Acude a recoger tus objetos personales. Debes presentar algún documento de identidad como INE, pasaporte, licencia de conducir o constancia de repatriación expedida por el INAMI. Recuerda que tus objetos personales serán resguardados por un periodo de seis meses, después de los cuales estarán sujetas a destrucción o donación.
*Se entiende por objeto personal aquellos objetos que llevabas contigo al momento de tu detención, por ejemplo, dinero en efectivo, joyería, relojes o documentos de valor. No se podrán recuperar objetos voluminosos como mochilas, herramientas, entre otros.
Localización de personas.
¿Qué hacer si no logro localizar a un familiar en el extranjero?
Si tienes dificultad para localizar a algún familiar de nacionalidad mexicana que se encuentra en el extranjero y crees que enfrenta alguna situación adversa que le impide comunicarse contigo (detención, enfermedad o accidente), el Consulado de México puede proporcionarte apoyo para su localización.
Si requieres asistencia para localizar a un familiar en el extranjero deberás proporcionar elementos que ayuden a esclarecer la identidad y ubicación:
- Nombre completo
- Lugar y fecha de nacimiento
- Fotografías
- Acta de nacimiento
- Domicilio en el exterior
- Lugar de trabajo o amistades en el extranjero
- Lugar en donde se cree que puede estar
- Señas particulares (marcas de nacimiento, tatuajes, entre otros)
Quien solicite el apoyo deberá presentar identificación y documentos que comprueben el parentesco con la persona a localizar.
Repatriación de restos.
¿Qué hacer para repatriar los restos de un familiar a México?
Si algún familiar fallece en Estados Unidos y deseas trasladar sus restos o cenizas a México, el consulado ofrece orientación, asesoría y apoyo para realizar los trámites y obtener la documentación necesaria.
Si necesitas orientación, comunícate con el Departamento de Protección.
Repatriación de enfermos.
Cuando una persona mexicana en el extranjero padece una enfermedad y está en tratamiento médico, algunas veces la mejor opción es regresar a México para continuar con sus cuidados.
El Consulado de México ofrece asesoría y apoyo a los familiares para realizar los trámites y gestiones necesarias para repatriar a connacionales en condiciones de salud críticas que no cuenten con los medios para obtener atención médica especializada en el extranjero.
En la medida de lo posible el Consulado de México gestiona la asistencia con autoridades sanitarias para continuar con el tratamiento en el lugar de origen del connacional.
Es importante saber que el Consulado de México no se hace responsable de los gastos derivados de los cuidados médicos de personas mexicanas en el extranjero ni en México.
Si necesitas orientación para repatriar a algún familiar enfermo en el extranjero, comunícate con el Departamento de Protección.
Repatriación de personas en situación de vulnerabilidad.
El Consulado de México ofrece asesoría y apoyo para realizar las gestiones necesarias para repatriar a personas mexicanas en situación de vulnerabilidad o emergencia, asegurando que el proceso se realice en forma segura, digna y humana.
Por vulnerabilidad se entiende el riesgo que enfrenta una persona de perder la vida o ver afectada la salud o integridad física de una persona.
Se consideran personas en situación de vulnerabilidad:
- Niñas, niños o adolescentes no acompañados.
- Mujeres embarazadas, solas o con infantes.
- Personas enfermas o con discapacidad.
- Personas de edad avanzada.
- Personas en estado de indigencia.
El consulado gestiona el apoyo de las autoridades en México para asegurar que se reciba adecuadamente a la persona a su llegada al país.
Si requieres asistencia, comunícate con el Departamento de Protección.
Permisos humanitarios.
¿Qué es un permiso humanitario?
Es una autorización que otorga el gobierno de Estados Unidos para ingresar a territorio estadounidense de forma temporal a personas extranjeras que no cumplen con los requisitos ordinarios de admisión. Este permiso se otorga solamente en casos de emergencia para familiares que requieren tomar decisiones medicas de un ser querido, para asistir a funerales de familiares directos o cuando una persona es requerida por autoridades judiciales para acudir a un juicio.
El permiso humanitario únicamente es concedido a familiares en primer grado (cónyuges, padres, hijos o hermanos) y en todos los casos, el Departamento de Seguridad Interna de Estados Unidos analiza la información y emite una resolución para permitir o negar el ingreso, la cual es inapelable.
Las autoridades suelen negar el ingreso cuando la persona solicitante cuenta con antecedentes de procesos migratorios.
Es importante saber que el Consulado de México funge como intermediario entre la persona solicitante y las autoridades estadounidenses, sin embargo, no es responsable del fallo emitido.
Si necesitas tramitar un permiso humanitario por alguna Si requieres asistencia, comunícate con el Departamento de Protección.
Salarios no pagados.
En caso de que no hayas recibido el salario que te corresponde por las horas trabajadas o si recibiste un sueldo menor al establecido por la ley y deseas presentar una queja, el Consulado de México te orienta y canaliza tu caso con las autoridades locales correspondientes.
El Consulado de México no pude representarte en un juicio ante autoridades ni puede cubrir el costo del proceso legal. La asesoría brindada por el consulado es de carácter informativo y en ningún caso sustituye la asesoría de un representante legal.
Si necesitas orientación, comunícate con el Departamento de Protección
Accidentes laborales.
Si sufriste algún accidente en el trabajo y deseas recurrir a un juicio para obtener una indemnización por las lesiones ocurridas, el Consulado de México te orienta y canaliza tu caso con las autoridades correspondientes.
El Consulado de México no pude representarte en un juicio ante autoridades ni puede cubrir el costo del proceso legal. La asesoría brindada por el consulado es de carácter informativo y en ningún caso sustituye la asesoría de un representante legal.
Si sufriste algún accidente laboral y necesitas orientación, comunícate con el Departamento de Protección.
Personas menores de edad en custodia de autoridades extranjeras.
En Estados Unidos existen autoridades de protección a la infancia que tienen facultades para tomar la custodia de una persona menor de edad. Algunas de las razones por las que esto podría pasar son las siguientes:
- La persona menor de edad ha sido detenida y no está acompañada.
- La persona menor de edad viaja sola.
- Los padres han sido detenidos.
- La persona menor de edad ha sufrido abuso o negligencia
Cuando una autoridad extranjera toma la custodia de una persona de nacionalidad mexicana que es menor de edad, debe notificarlo al consulado. El Consulado de México salvaguarda el interés superior de las personas menores de edad, incluyendo la posibilidad de que sus padres conserven su custodia, aun cuando no se encuentren físicamente en la localidad donde están sus hijos.
Si las autoridades estadounidenses han tomado custodia de tus hijos o hijas, comunícate con el Departamento de Protección. Te brindaremos orientación y apoyo, con el fin de que se te considere para recuperar la custodia.
Pensiones alimenticias.
Las personas menores de 18 años tienen derecho a recibir de sus padres el apoyo económico suficiente para cubrir sus necesidades (comida, vestido, habitación, atención médica, educación, entre otras), aun cuando alguno de los padres no residan en México.
En este sentido, el Consulado de México ayuda a tramitar la solicitud de pensión alimenticia para personas menores de edad cuyos padres viven en los condados de San Benito, Santa Clara, Santa Cruz y Monterey.
La solicitud de pensión alimenticia se lleva a cabo a través de las autoridades extranjeras competentes. El consulado únicamente funge como intermediario entre la persona solicitante y dichas autoridades, por lo que no es responsable del tiempo que lleva el proceso ni del fallo emitido.
En Estados Unidos no es posible realizar solicitudes de pensión alimenticia si el deudor alimentario reside en Colorado, Florida, Iowa, Maryland, Oklahoma, Virginia y Wisconsin, dado que estos estados no reconocen un mecanismo de colaboración con México sobre pensiones alimenticias. Asimismo, algunos otros estados o condados podrían rechazar la tramitación de solicitudes que provienen de México.
Si necesitas tramitar una solicitud de pensión alimenticia, acude a la Delegación de la Secretaría de Relaciones Exteriores más cercana a tu domicilio en México, o bien, a la Dirección General de Protección a Mexicanos en el Exterior si te encuentras en la Ciudad de México o zona metropolitana.
Restitución de personas menores de edad.
Si vives en Estados Unidos y tus hijos o hijas menores de 16 años fueron llevados a otro país sin tu consentimiento por su madre, padre u algún otro familiar, debes notificarlo inmediatamente a la Oficina de Asuntos de la Infancia del Departamento de Estado de los Estados Unidos. Esa oficina revisa y tramita estos casos sin importar la nacionalidad, ni la situación migratoria de las personas menores de edad o de sus padres.
Teléfonos:
1-888-407-4747 (desde Estados Unidos y Canadá)
+ 1 202-501-4444 (desde cualquier otro país)
https://travel.state.gov/content/travel/en/International-Parental-Child-Abduction.html (información disponible en inglés)
Si te encuentras en México debes acudir a la Delegación de la Secretaría de Relaciones Exteriores (SRE) más cercana a tu domicilio, o bien, a la Dirección General de Protección a Mexicanos en el Exterior si te encuentras en la Ciudad de México o zona metropolitana.
Víctimas de maltrato y/o violencia doméstica.
Maltrato y violencia doméstica se refieren a:
- Violencia física
- Acciones que obligan a una persona a realizar actos sexuales sin su consentimiento
- Amenazas
- Insultos
- Humillaciones
- Acciones que afecten la supervivencia económica de una persona.
- Actos de violencia o amenazas en contra de algún familiar
El Consulado de México cuenta con diversos recursos y programas para ayudar a personas mexicanas víctimas de maltrato y violencia doméstica. Acude al consulado, en donde te ayudaremos a canalizar tu caso con las autoridades locales correspondientes.
Víctimas de trata de personas.
¿De qué se trata la TRATA DE PERSONAS?
La trata de personas es un delito en el que se utiliza el engaño y la fuerza para explotar a las víctimas. Este delito viola sus derechos, las sumerge en el aislamiento, las aparta de su red de apoyo al desplazarlas de sus lugares de origen o residencia y las despersonifica mediante la explotación constante y la amenaza.
El Consulado de México ofrece recursos y brinda orientación a las personas mexicanas víctimas de trata de personas.
Podrías ser víctima de trata de personas si...
- Te retuvieron documentos de identificación personal.
- Tu desplazamiento es restringido o no dejan de vigilarte.
- Te someten a maltrato físico o psicológico.
- Trabajas en condiciones infrahumanas o de explotación.
- El pago que recibes por tu trabajo es mínimo o nulo.
- No se te permite tener comunicación con tu familia o amistades.
- Te obligan a pedir limosna o vender productos.
- Te obligan a prostituirte.
- Te han ofrecido dinero a cambio de ser donante de órganos o tejido.
Denuncia posibles casos de trata de personas y pregunta por los servicios disponibles en tu localidad para víctimas de este delito.
Llama gratis las 24 horas del día, los siete días de la semana:
En Estados Unidos
National Human Trafficking Hotline
1 888 373 7888
En México
Línea Nacional contra la Trata de Personas
01 800 5533 000
También puedes llamar al Centro de Información y Asistencia a Mexicanos (CIAM) las 24 horas del día, los siete días de la semana, para recibir orientación y asistencia consular.
520 623 7874
Víctimas de crímenes de odio.
¿Sabes qué es un crimen de odio?
Es un delito contra una persona o propiedad, en el que la víctima es intencionalmente seleccionada por una de las siguientes características reales o percibidas:
- Raza, Etnia, Nacionalidad
- Religión
- Género, Identidad de Género
- Orientación sexual
- Discapacidad
¿Qué hacer si eres víctima o testigo?
- Repórtalo a la policía.
- Relata exactamente lo que pasó y lo que se dijo durante el incidente.
- Si no quieres contactar a la policía por algún motivo, acude a reportarlo al Consulado de México para reportarlo.
Si eres víctima o testigo de un crimen de odio, ¡denúncialo! Acude a tu consulado de México o llama al CIAM para recibir orientación.
Traslado de presos.
¿En qué consiste el traslado a México de personas mexicanas sentenciadas en Estados Unidos?
El traslado internacional de reos es un mecanismo por el cual una persona mexicana condenada en el extranjero puede terminar de cumplir su sentencia en México, siempre que la persona lo solicite expresamente y cumpla con ciertos requisitos.
¿Cuáles son los requisitos?
- Tener nacionalidad mexicana.
- No haber vivido por más de cinco años seguidos en Estados Unidos.
- Que el delito sea castigado también en México.
- Que el delito no sea político, militar o migratorio.
- Que haya una sentencia a un número determinado de meses o años en prisión (si la sentencia es “a vida” o a cierto número de meses “a vida”, no se puede solicitar el traslado).
- No tener procesos penales o apelaciones pendientes, ni procesos migratorios pendientes.
- Que al momento de presentar la solicitud, quede por cumplir por lo menos seis meses de la sentencia.
¡No te dejes engañar!
El trámite de traslado es gratuito y no es necesario contar con un abogado o gestor. No proporciones tu información personal a quienes ofrezcan realizar este trámite en tu nombre.
¿Quién autoriza el traslado?
El Departamento de Justicia de Estados Unidos es la única autoridad facultada para autorizar una solicitud de traslado por parte de ese país. En el caso de México, sólo el Órgano Administrativo Desconcentrado de Prevención y Readaptación Social de la Secretaría de Gobernación puede autorizar una solicitud de traslado a México, para poder ser trasladado es necesario contar primero con la autorización de las autoridades estadounidenses y después de las autoridades mexicanas.
La Secretaría de Relaciones Exteriores, la Embajada de México en Estados Unidos y los consulados son el canal para enviar la documentación a las autoridades competentes, pero no intervienen de ninguna manera en la decisión de autorizar o negar un traslado ni pueden influir en ella.
Ninguna de las autoridades de los dos países está obligada a autorizar una solicitud de traslado. Por ello, el hecho de presentar una solicitud no significa que la solicitud de traslado será autorizada.
¿Cómo puedo presentar mi solicitud de traslado si cumplo una sentencia?
Comunícate con el Consulado de México donde te brindaremos mayor información sobre los requisitos y el procedimiento para llevar a cabo el traslado.
COMUNIDADES
Educación
Oportunidades educativas para ti
Si necesitas orientación y asesoría sobre los programas y servicios educativos disponibles en Estados Unidos y México, acércate a la Ventanilla de Orientación Educativa (VOE) que se encuentra en las instalaciones del Consulado.
En la ventanilla podrás obtener información sobre:
- Becas
- Oportunidades educativas en México
- Servicios educativos locales
- Cursos o talleres para padres de familia
- Acceso a la educación para estudiantes que retornan a México
- Materiales educativos en español
- Cómo navegar en el sistema educativo de Estados Unidos
- Educación a distancia
Infórmate y aprovecha las oportunidades educativas que hay para ti en tu localidad. Si no concluiste tus estudios en México y quieres aprender español, cursar la primaria y secundaria, nunca es tarde. Conoce las Plazas Comunitarias en Estados Unidos ingresando al siguiente directorio para ubicar la tuya: http://www.inea.gob.mx/servicios_en_linea/Plaza_mas_cercana.html
Y si piensas regresar a México, conoce sobre las oportunidades educativas para ti tu familia en la Guía Elige, Aprende y Supérate: https://bit.ly/3jgnFfz
Visita la página de Mexterior: www.mexterior.sep.gob.mx, o escribe al correo electrónico: anmex@sep.gob.mx.
Para mayor información manda un correo:
Ventanilla de Salud
El consulado cuenta con una Ventanilla de Salud (VDS) que ofrece, de manera gratuita, servicios de salud preventiva, orientación, consejería, detección oportuna y canalización. Tu salud física y mental es importante, y en la VDS trabajamos para apoyarte en su cuidado e incrementar el acceso a servicios primarios y preventivos. La atención es segura, confidencial, gratuita y en español, sin importar tu condición migratoria.
Nuestra meta es mejorar tu bienestar físico y mental. Visita la Ventanilla de Salud, donde te atenderán de manera integral y preventiva a través de los siguientes servicios:
- Recomendación y referencia a servicios de salud (clínicas comunitarias) para establecer un hogar médico y/o cuando se requiera de un servicio médico especializado.
- Orientación/Consejería en temas de salud: correcta alimentación, actividad física, obesidad, diabetes, salud de la mujer y salud infantil, salud mental, prevención de adicciones, salud sexual, entre otras.
- Detección oportuna de VIH y Sida, índice de masa corporal, niveles de colesterol, glucosa, entre otras.
- Aplicación de algunas vacunas.
- Información sobre alternativas de aseguramiento médico a mexicanos residentes en los Estados Unidos.
Esta iniciativa se realiza en estrecha colaboración con la Secretaría de Salud de México, la Comisión de Salud Fronteriza México-Estados Unidos, así como con organizaciones con presencia local especializadas en salud.
¡Infórmate! Estás a tiempo. Pregunta por los servicios que tiene la VDS como pruebas de glucosa, presión arterial, colesterol, medición de índice de masa corporal, pruebas de detección de enfermedades de trasmisión sexual como el VIH, exámenes dentales, del oído, de la vista, mamografía y aplicación de vacunas.
MAYOR INFORMACIÓN EN:
https://www.gob.mx/ime/acciones-y-programas/ventanilla-de-salud
https://www.juntosporlasaludvds.org/juntos-por-la-salud/
ATENCIÓN A LA SALUD MENTAL
Cuídate a ti mismo
Participa en los talleres, pláticas y orientación que te frece la Ventanilla de Salud e identifica tus emociones. No estás solo, pide información. Trabajamos para:
- Fortalecer la atención oportuna de personas que pueden sufrir una situación crisis y su enfrentamiento a la misma.
- Reforzar el proceso de referencia y seguimiento de connacionales que requieran servicios.
- Facilitar modelos de atención oportuna para grupos vulnerables.
- Promover la promoción de la salud mental y la prevención de trastornos mentales de los connacionales.
- Ampliar y fortalecer la red de aliados especializados en trastornos de salud mental y otros problemas como el abuso de sustancias.
- Implementación de una línea telefónica, con el apoyo de la UNAM, para la atención de la salud mental de los connacionales en EE.UU. 1760 338 28 77
Recuerda, la atención en las VENTANILLAS DE SALUD es segura, confidencial, gratuita y en español.
Para mayor información manda un correo: comunidades@sre.gob.mx; yadeel@chpscc.org
Puedes comunicarte a los télefonos:
Tel. 408-856-2866 (Lunes a Viernes de 8:00 a.m -1:00 pm)
Tel. 408-856-2840 Ext. 162
Asesoría Financiera
Te compartimos algunos recursos que pueden ser de tu interés:
Consulta la Guía de Recursos de Emergencia
Consulta la Guía con Recursos y Servicios para la Comunidad
Atención: La información que aquí se proporciona fue compilada por la agencia Sacred Heart Community Service, cualquier duda se puede comunicar con dicha organización al 1 408 278 21 90 y 2185.
LENGUAS INDÍGENAS
Akateco
Tet smaasanil jeb’ anima ey yul smajb’en tx’otx’ Estados Unidos chi a’le wan servicios tet jeb’ yu wan consulados yet México yalk’al tzub’il yok ja situacion migratoria.
B’ab’el) Ja wunal. Chi a’le ja pasaporte, ma jun ja matricula consular, katu’ chi ske’ ja q’anon ja ceredencial para votar b’ey Mexico. wan ti’ ja’ consulado chi a’oni. Ib’il ja smaasanil ja b’i yu wan oxeb’ juunti’ yetoj yechel ja sat. Ja’ cha q’anb’ane ja wa’on abrir junoj ja cuenta b’ey banco, ja pohon ja cheque matol yet cha’ wa’on tz’ib’en sb’i ja wuninal b’ey snaahil kuyu. K’an ja cita b’ey MEXITEL (1-877-639-4835) ta cha woche k’al junoj wan an juunti’.
Kaab’) Snaahil b’ey chi wa’xi yunal unin. Chi ske’ ja tz’ib’en sb’i ja wuninal como mexicano b’ey consulado tatol mexicano ma mexicana jach. Kaxk’al jatu’ x’alii jeb’ b’ey Estados Unidos keytontu’ chi yun yihon jeb’ sdoble nacionalidad. Chi ske’ pax ja nupii b’ey consulado chi chale paxk’al Mexico.
Oxeb’) Chac ilehi. Yalk’al tzub’il yok ja situación migratoria jaxka jun Departamento de Protección chach skolo’ yalon xolil eyach ek’al tujan tema yutol ey ja walon ja wet b’ey tx’otx’ Estados Unidos. Chi ske’pax jach yahon ok yul sk’ab’ jaxka maj chi alon xolil syelalil b’eyb’al. Jaxka wan tema yet mulnahil, tachach ujteleheltej yin junoj mulnahil ma amcha wi’ ja tool, tzet chi yun ja wa’nen okja wuun b’ey tx’otx’ Estados Unidos; tahey b’ey chi k’eyaj junoj ja wuninal ma tol mitx’b’il yu yaaw; chi ilehi pax yib’an jaxka maj chi etaxi ma wan neq’om ya’ yul snaa; k’al pax jaxka jun skoolb’anil jeb’ unin yet maj chi spoole sb’a. Yetoj wanojxa.
Kaneb’) Wan poderes notariales: Tahey junoj ja ya’ilal cha woche cha wa’ne b’ey México amchi chi ske’ ja tooy ja’ jun poder notarial chi ske’ jach skoloni. Chach ya’ representar junoj anima b’ey México yetoj jaxka jun poder notarial swa’xi jaxka junoj Testamento, yuunal tx’on ma poole b’ahil. Tahey ja duda k’anle b’ey consulado.
Joheb’) Kuywoj yetoj salud. Ey programas yu jun Departamentos yet Estados Unidos chach skoloni jaxka yin ja q’inal, chach yahok yul sq’ab’ jaxka jeb’ chi ske’ yalon español, inglés mapax capacitación yib’an mulnahil. Ib’il aaj jun lista yu jeb’ b’ey chi ske’ ja wantelehi, amojob’ ja seguro katu’ k’ojb’il towal. Eypax wan programa chi seyon ja vinculación yetoj b’ey xach alii. Q’anle yu wan servicio ti’.
Eyjun consulado yet Mexico ja kaawilal
¡Ani ileq’oj!
Amuzgo
Nji cuentaꞌ video na nntꞌom ñꞌom na conaꞌni nꞌaⁿngue Nꞌañꞌiaⁿ Tyuasndaꞌ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua na yom Tyua Nandye cotyijndihaꞌ quio tsꞌiaⁿ mi cuenta chaꞌtso nꞌaⁿ ntyuasndaꞌ na mꞌaⁿ tyua ba, taꞌnantjoⁿaꞌ ñingeꞌñi jnuiꞌe na tyꞌehe:
1) Nom quio xueꞌ tsꞌaⁿ. Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua, joꞌ ya nngoñomꞌ tsom na ya nncjaꞌ cuicheⁿ tyua, cui matrícula ndoꞌ ya nncwjiꞌ tsom lesión ꞌnaꞌ quio na ya nntyioꞌ ñꞌiaⁿ nꞌaⁿ Tyuasndaꞌ. Na ndye nom mi naꞌxuaⁿaꞌ xueꞌ na cande̱ꞌ quio na jnuiꞌnjinomꞌ. Ya nnguinꞌueꞌnomꞌ jaⁿꞌ njo Tyua Nandye na nntsinaꞌnom cui cuenta bꞌa na coñibe sꞌom, na nntsijndyoꞌnomꞌ cheque o na nntsicoꞌ ngue ꞌna ntsindaꞌ na nngꞌohe scuela. Cwjiꞌnomꞌ xue na ya nncjaꞌ batsꞌiaⁿ MEXITEL (1-877-639-4835) xaⁿna nꞌueꞌnom cuindyiꞌ nom mi.
2) Naꞌto ya nnuiꞌ tsom xueꞌ tsꞌaⁿ. Xaⁿna conuinomꞌ iscu o isꞌa tyuasndaꞌ ndoꞌ ntsindaꞌ tuiñi Tyua Nandye, ya nncwjiꞌ nom ngue ꞌnahe chaꞌna nꞌaⁿ tyuasndaꞌ, Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua; quiajoꞌ nnuiñi nꞌaⁿ na ya nngꞌoⁿe na be ntyua. Mantyi ya nndyoꞌ Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua xaⁿna na ñimacoꞌ ndoꞌ nꞌuetsꞌomꞌ na nnguicajnda na tomacoꞌ naquiꞌ Tyuasndaꞌ.
3) Na macuiñomꞌ. Cañjomꞌtsꞌomꞌ na taꞌnantjoⁿaꞌ chuyu saꞌ na jnuiꞌ tjaꞌ, yom nji na cotyiñomꞌ ꞌu naquiꞌ Tyua Nandye. Batsꞌiaⁿ na macuiñomꞌ nꞌaⁿ, macuiñomꞌaꞌ ꞌu ndoꞌ matyijndihaꞌ na matsijndaꞌñihaꞌ nomnde nꞌaⁿ. Mantyi ya nntyijndihaꞌ quio cui tsꞌaⁿ, na ya nntsijndaꞌñi nom tsꞌaⁿ quio nji ꞌnaꞌ batsꞌiaⁿ. Cjaꞌñjaꞌ Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua, na ndyotyi ba quio naꞌto na mꞌaⁿꞌ, naꞌto ya nngoñomꞌ ñꞌom ñjaꞌnaꞌ tsꞌiaⁿ, xjeⁿ taꞌna ñingeꞌñi nntsitsuꞌ tsꞌiaⁿ, o xjeⁿ na tyiꞌjomnꞌua tsꞌiaⁿ na saꞌ; na nnguijndaꞌñi ñꞌom ñjaꞌnaꞌ na jnuiꞌ tjaꞌ ndoꞌ nnguinquio xaⁿna nnde̱ nnjoya nomꞌ ꞌnaꞌ na mꞌaⁿꞌ
Tyua Nandye; na nnguijndaꞌñi nꞌaⁿ ꞌnaꞌ tsꞌaⁿ na ñjomñi bancjo o na tyoconde̱ nnguijndaꞌñi; na taꞌnꞌue nnuiꞌjnaꞌñi nꞌaⁿ ndoꞌ tanꞌue nntjaꞌ nꞌaⁿ ntyjehe naꞌto na mꞌahe; na nngoñomꞌ tsꞌaⁿ sꞌom na ya nncuaꞌ ntsinda tsꞌaⁿ nquiꞌ na jnde̱ tyuiꞌ nom na toco, ndoꞌ ntꞌomcheⁿ.
4) Nꞌañꞌiaⁿ na Coñiꞌbe nom. Xaⁿna macaⁿaꞌ nntsijndaꞌnomꞌ cui ñꞌom quio nom nji ꞌnaꞌ batsꞌiaⁿ naquiꞌ Tyuasndaꞌ xaⁿjo xonde̱ nncjaꞌ nncuꞌyaꞌ, cui Batsꞌiaⁿ na Coñibe nom ya nntyijndihaꞌ ꞌu. Batsꞌiaⁿ na
Coñibe nom manquiahaꞌ nañja na cui tsꞌaⁿ na mꞌaⁿ Tyuasndaꞌ ya nncjacuiñjeꞌ cuentaꞌ, na nntsijndaꞌñi ñꞌom chaꞌna nnguibe tsom chuyu nꞌuetsꞌomꞌ na nnui, tsom cuentaꞌ na majndeꞌ ndoꞌ matsijndaꞌ o tsom na cotyuiꞌ na tomacoꞌ. Cjaꞌñjaꞌ Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua xjeⁿꞌñi nnde̱ nñjiꞌ ñꞌom na ꞌu tyiꞌñjiꞌ.
5) Na coñiꞌma ndoꞌ na conui nasi. Batsꞌiaⁿ na matyijndi nꞌaⁿ, machꞌehaꞌ tsꞌiaⁿ na ya nntyijndihaꞌ ꞌu cui cui xue Tyua Nandye. Ya
nntyijndihaꞌ na ncjaꞌqueꞌ na nntsiꞌnaꞌ ñomtsco, inglés, taxjeⁿ ya nntsiꞌnaꞌ ñjaꞌnaꞌ tsꞌiaⁿ na ya nntsaꞌ. Tsixuaⁿaꞌ nom na ñjo ngue ꞌna nꞌa nasi naꞌto ya nncjaꞌ na nnui nasi ꞌu mina tyiꞌxuaⁿꞌ seguro ndoꞌ cje cuenta nntyiomꞌcoꞌ. Ndoꞌ tsixuaⁿaꞌ nꞌaⁿ na ya nntyijndi na nnde̱ nntsiniꞌ quio nꞌaⁿ tsjomꞌ. Tyiꞌnꞌue nngꞌomꞌtyiꞌ ñomtyiu, cuixeꞌ ñjaꞌnaꞌ tsꞌiaⁿ mi.
Tyuasndaꞌ tsixuaⁿaꞌ cui Batsꞌiaⁿ cuenta nꞌaⁿ na coꞌo cuicheⁿ tyua ndyo quio naꞌto na ꞌu mꞌaⁿꞌ. Cjaꞌñjaꞌ naꞌto mꞌaⁿâ.
Ch’ol del noreste
Jiñi consulado icha’añbä México ambä tyi Estados Unidos mi iyäk’ob ili lajkoltyäñtyel pejtyelel mexicanojob, mach yäläyik mi migrantejety:
1) Junp’ej juñ cha’añ mi iña’tyäñtyel majkiyety. Ya’ tyi consulado mi imejlel atyaj apasaporte, o junp’ej amatricula yik’oty mi imejlel ak’ajtyiñ acredencial cha’añ elector cha’añ mi imejlel acha’leñ tyi votar tyi México. Tyi ili iyuxp’ejlel juñ ya’i mi ityilel ak’aba yik’oty iyejtyälel awuty. mi imejlel ak’äñ cha’añ mi ajam acuenta tyi banco yik’oty cha’añ mi imejlel awotsañ tyi escuela awalobil ya’ tyi Estados Unidos. Mi awom ak’ajtyiñ ili juñtyak yom mi cha’lañ ty’añ tyi MEXITEL (1_887-639-4835).
2) Mi imejlel ak’äñ jiñi registro civil. Mi tyilemety tyi México pero awalobilob tsi iyilayob pañämil tyi Estados Unidos mi imejlel acha’leñob tyi registrar che’ bajche’ mexicano ya’ tyi consulado cha’añ mi imejlel ityaj cha’p’ejl inacionalidad. Yik’oty mi imejlel acha’leñ ñujpuñel ya’ tyi consulado, pero añ ik’äjñibal tyi Mexico ja’el.
3) Mi atyaj akäñtyäñtyel. Mach yäläyik mi migrantejety tyi Estados Unidos yom awujil cha’añ añ aderecho. Jiñi departamento baki mi atyaj akäñtyäñtyel mi imejlel ikoltyañet. Yik’oty mi imejlel icha’leñety tyi asesorar che’ añety tyi wokol. Mi tsa’ chojkiyety lok’el tyi awe’tyel, o mi ma’añik tsa’ tyojliyety baki mi acha’leñ e’tyel o mi awom aña’tyañ bajche’ yom mi amel cha’añ ma’añik mi achojkel lok’el tyi Esados Unidos o mi awom asäklañ juntyikil api’äl sajtyembä o mi tsa acha’le abä tyi divorciar mi imejlel asu’beñtyel bajche’ mi atyaj ipension awalobilob o mi woli atyaj ats’aleñtyel yom mi amajlel ya’ tyi consulado läk’älbä añ.
4) Mi imejlel iyäk’eñey junp’ej juñ ik’aba poderes notariales. Mi añ junp’ej awokol tyi México pero ma’añik mi amejlel tyi majlel ili poder notarial mi imejlel ikoltyañety. Ili poder notarial mi imejlel ik’äñ juntyikil ambä ti Mexico cha’añ mi ityoj-esañ jiñi wokol, che’ bajche’ testamento, o mi añ chuki awom amäñ, o cha’añ mi imel divorcio. Yom mi ak’ajtyiñ ya’ tyi consulado.
5) Käñyesäñtyel yik’oty ts’äkäñtyel. Añ junp’ej departamento ik’aba comunidades tyi Estados Unidos ya’i mi imejlel atyaj akäñtyesäñtyel cha’añ mi añop español o inglés o cha’añ mi akäñesäñtyel tyi e’tyel. Yik’oty ya’i mi asu’beñtyel baki mi imejlel atyaj ats’äkäñtyel. Yik’oty ya’i mi imejlel asu’beñtyel mi añ api’älob tyilembä tyi alumal. Mach mi acha’lejñ bäk’ejñ yom mi ak’ajtyiñ.
Läk’äl añ iconsulado laklumal Mexico. ¡Yom mi imajlel ak’el!
Traducido por: Pascual Arcos Alvarez ( ch’ol del Noreste)
Chatino
Na'an se'en nducua nten nda'an tñan gubiernu 'in ne' Chijya' si'yana cu'ni cunta ne' 'in nten nu nda'an yu'hui ti la se'en tijyo'. Lo' ndeña'an tca ta yaa' ne' 'in um:
Lo'o tso' cha' 'in quityi nii um: Se'en re tca culoo um quityi cha' cuiya' nu nchcui' ne' lo'o pasaporte, lo'o xca quityi un lca matrícula consular, a cunta lo'o credencial 'in um nu ta'a tca cu'ni um vota nde Chijya'. Ta'a snan quityi re ljyan nii um lo'o lcuin um, lo' tca chcua na yaa' um lja ndlyu um loo yuu re ta xa tsaa um sca banco uta xa tsaa taa um nii sñe' um xa chu'hui xcula. Cha' nchca ti' um culoo scasca quityi m'ni tyi'ya na re, tca chcui' lo'o cuiya' (1-877-639-48-35) se'en lca Mexitel.
Lo'o tso' ña'an nu ndyijin nii ne': Cha' lca um ne' Chijya' lo' nguhui' suhue' 'in um ncua cune' nguihui' loo yuu re, tca tijin um nii nguhui' se'en re, lo' ntsu'hui lyoo quityi can' tsaña'an loo yuu re lo'o loo yuu 'in ne' chijya'. Ticui' cuaña'an cha' nchca ti' um tyijyin um loo bse tca caa um lo' qyityi mdijin um loo bse ntsu'hui lyoo na 'in um la loo yuu 'in ne' chijya'.
Ña'an ntsu'hui ne' cunta 'in um: Quia yu'hui ti' um si'yana siya' la re ndlyu um una nsu'hua loo ne' 'in um, lo' ntsu'hui nten nu tca ta yaa' 'in um lo'o cha' can', a cunta lo'o scasca la cha' nu chen lca lo'o tso' cha' 'in lee. Tca caan um lo' taa na suun lo'o um lo'o scasca cha' lo'o tso' cha' 'in se'en ngui'ni um tñan, ta a nsu'hua lyiya' x'nan um 'in um, uta ngulyoo can' 'in um se'en cua' ngui'ni ca um tñan, uta ntsu'hui xca ña'an tayaa' 'in um lo'o ña'an ndi'in um xca loo yuu, ta cha' ntsu'hui nten ti' nchca ta'a um ntsu'hui ne' na'an chcuan uta a ndyija lyoo 'a, cha' nde'en nu ndyi'ya te'en tucui lca um uta ña'an se'en ndi'in um ndijin um nu ti'i, uta ña'an tijin sti nu suhue ti 'in um tsaan 'in siya' cua' ngula ti'in ta'a um lo'o.
Lo'o tso' cha' 'in quityi nu lca poder notarial: Cha' n'ni cha' 'in um culyo huii um sca cha' nu ndon loo nde loo yuu 'in ne' chijya' lo' a tca quiaa um, quityi can' tca ta yaa' na 'in um. Lo'o quityi nu lca poder notarial tca cunan um sca tucui nu lyoo huii cha' nu n'ni 'in um la loo yuu quichen tyi um lo' a 'ni cha' quiaa um, ña'an nchca ti': Testamento, cha' cujui' uta xi'i um sca nan, uta cula' ti'in ta'a um. Nde tca ta yaa' na 'in um.
Lo'o tso' cha' 'in xcula uta lo'o tso' cha' 'in ne' nducua cuxa: Ntsu'hui scasca ña'an tca ta yaa' na 'in um lo'o xcula 'in cha' slya, inglés uta ña'an tca cu'ni um scasca tñan. A cunta, nde tca quitsa' ne' 'in um la tca tsaa um ca rmiyu 'in um nu cua' tsa tsu'hue la lyiya'. Tyun ña'an tca ta yaa' ne' 'in um.
Ne' chijya' nda'an tñan ne' 'in nten nu tca ta yaa' 'in um, caan um lo' chu'hui lyoo um 'in na.
Chinanteco de San Juan Bautista Tlacoatzintepec, Oaxaca
Cora
Ɨ TƗ AJAꞌYEE TYAJAꞌRÁNAMUAJ
Ɨ tɨ áꞌyuꞌsiꞌij mej mij jaataséejrata náayarij nyuucaj jɨmeꞌ
Joꞌtɨj jáaɨꞌrij maj jaꞌráꞌastij ɨ maj puasaaruveꞌej aꞌájna a Estados Unidos México maj jaꞌráacɨj aꞌyaa mu tyihuaꞌhuɨɨreꞌ néijmiꞌcaa íiyeꞌej Mexico maj huatcháatɨmee, ajta quee aꞌɨ́jna jeꞌej, jeꞌej maj tyityecháatɨmee:
1) Yuꞌxarij maj jɨn jáamuaꞌree aꞌtɨ́j paj pueꞌeen. Aꞌájna joꞌtɨj jáaɨꞌrij maj jaꞌráꞌastij ɨꞌríj paj jaatáhuoonyij aꞌɨ́jcɨ ɨ pasaportej, jaꞌ matríiculaj aꞌáa tɨ jaꞌajtyámaꞌcan joꞌtɨj jáaɨꞌrij paj jaꞌráꞌastij ajta jeꞌen paj jaatáhuoonyij jaꞌ credenciaj ɨ paj jɨn tyuꞌ votaadoj íiyeꞌej México. Aꞌíjna ɨ tɨ tyiꞌhueeicaj jitze pu áꞌyuꞌsiꞌ jeꞌej paj ántyapuaj ajta jeꞌen jaꞌnyéerimij. Aꞌɨ́ɨ pu muatyáhuɨꞌrii ajtyapuaꞌ ɨmuaj a Estados Unidos pej pij banco joꞌtyájrutyej, paj tyiꞌhuaꞌnajchiyeꞌen cheéquej jɨme nusu paj jaꞌyójmuaꞌ ooyuꞌxaj joꞌmaj tyojóomuaꞌtyej. Pataꞌaj tyoꞌcáaxaj aꞌájna a MEXITEL (1-877-639-4835) tɨpuaꞌaj a jitze juxɨeꞌveꞌej sɨ́ɨj aꞌɨ́jna ɨ yuꞌxarij.
2) Joꞌmaj néijmiꞌi tyeꞌjeꞌyuꞌxaj jeꞌej tɨ sɨ́ɨj tyiꞌchej. Tɨpuaꞌaj México paꞌmaꞌcantaj peꞌ íitan nusu petyáatan majta jeꞌen jaꞌyójmuaꞌ aꞌáa joꞌnánɨeꞌhuacaꞌ aꞌ Estados Unidos, aꞌyaa pu tyíɨꞌrij paj huoꞌ registraadoj aꞌájna joꞌtɨj jáaɨꞌrij paj jaꞌráꞌastij, aꞌyaa mu mij huaꞌpuaquej tyaranamuáaraj muaꞌjuꞌun. Aꞌyaa pu ajta tyíɨꞌrij paj aꞌáa joꞌréꞌnyej joꞌmaj jáaꞌasacaa ɨ maj puasaaruveꞌej tɨpuaꞌaj páaxɨeꞌveꞌej paj huatyényeɨichej pej pij pajta aꞌyan tyiꞌnyéɨɨchej puaꞌraꞌnyij íiyeꞌej México.
3) Tɨ muaatyáhuɨɨreꞌen. Páamuaꞌreerej tɨquée aꞌɨ́jna jeꞌej jeꞌej paj tyiꞌchej, séejreꞌ tyiꞌtɨ́j paj jɨn huatácɨpuaj aꞌájna a Estados Unidos. Aꞌɨ́ɨmaj ɨ maj aꞌɨ́jna jɨn antyúumuaꞌree maj huotyéchaꞌɨɨn aꞌɨ́ɨ mu ajapuá huatányuusij majta jeꞌen tyámuaꞌ tyimuaatéꞌexaatyeꞌej jeꞌej paj huárɨnyij. Majta mu muaatáhuɨɨreꞌsij tɨpuaꞌaj tyiꞌtɨ́j jɨn jeꞌej puaꞌaj petyoꞌtyáꞌɨtzeereꞌen. Pataꞌaj aꞌáa jaꞌtanyéj joꞌmaj jáasacaa ɨ maj puasaaruveꞌej pej pij jéetzeꞌ jáamuaꞌree jeꞌej paj tyuꞌmuárɨeꞌen nusu maj muiꞌráꞌityacaꞌ nusu maj quee tyimuaanájchi, maj muatéꞌexaatyeꞌen tɨpuaꞌaj jeꞌej tyíɨꞌriitan pej pij tyámuaꞌ naa aꞌáa tyejeꞌcháaj puaꞌraꞌnyij a Estados Unidos, paj huohuoonyij aꞌtyeɨɨtyeristyamua maj huoꞌvíviꞌ nusu ɨ maj joꞌvátzɨj, maj muaatáhuɨɨreꞌen tɨpuaꞌaj mequee tyámuaꞌ mojoꞌseejra nusu jeꞌej puaꞌaj mamuaꞌuurej, maj tyihuoꞌtaꞌan ɨ tɨ tyiꞌcueꞌriꞌ ɨ huaꞌyóojmuaꞌ tɨpuaꞌaj ɨ maj huatóotoj, ajtáhuaꞌaj séecan jɨmeꞌ.
4) Yuꞌxarij paj jɨn tyoꞌxáꞌpuɨꞌɨntareꞌen. Tɨpuaꞌaj ajitze juxɨeꞌveꞌej paj tyiꞌtɨ́j ooxáꞌpuɨꞌɨntareꞌen aꞌájna a México pajta quee pújoorej paj ujoꞌmeꞌen, aꞌɨ́jna ɨ yuꞌxarij paj jɨj tyoꞌxáꞌpuɨꞌɨntareꞌen pu muaatyáhuɨɨreꞌsij. Aꞌɨ́ɨ pu ɨ yuꞌxarij tyuꞌtávej tɨꞌij aꞌtɨ́j ajitze maꞌcan tyoꞌxápuɨꞌɨntareꞌen yaa tɨꞌɨj ɨ sɨ́ɨj tɨ tyiꞌijchaꞌɨj, nusu tyiꞌtɨ́j tɨ huánanɨej nusu tɨ jaatoj ajta yaa tɨꞌɨj ɨ maj huatóotoj. Ajtyáxɨɨrij aꞌájna joꞌmaj jáaꞌsacaa ɨ maj puasaaruveꞌej pej pij néijmiꞌi tyuꞌmuaꞌreej.
5) Maj tyihuaꞌmuaꞌtyej majta ɨ maj tyihuáꞌhuaatyeꞌ. Ɨ maj aꞌɨ́jna jɨn antyúumuaꞌree metyiꞌijchaꞌɨj tyiꞌtɨ́j maj jɨn neín xɨcaj tzajta muaatáhuɨɨreꞌen aꞌájna a Estados Unidos. Aꞌɨ́ɨ mu muaatáhuɨɨreꞌsij mej mij castíran muamuaꞌtyej nusu ɨ huaꞌ nyuucaj aꞌɨ́ɨjma, ajta aꞌyájna aꞌɨ́ɨ mu majta tyámuaꞌ muaꞌuurej pej pij tyuꞌmuárɨeꞌen. Aꞌɨ́ɨ mu majta jamuaꞌreej joꞌtɨj jáaɨꞌrij mej mij tyimuáahuaatyeꞌen tyij pajta quee áꞌyuꞌsiꞌ aꞌájna majta jeꞌen quee aꞌchu muajijveꞌen. Ajta aꞌyájna, ɨꞌríj maj tyoꞌcáaxaj mej mij muaatáhuɨɨreꞌen joꞌpaj jaꞌmaꞌcan. Capáj jeꞌej tyíꞌmuaꞌaxcaj sulu pataꞌaj tyuꞌtaꞌíhuoꞌon aꞌíjna jɨmeꞌ
México pu jitze séejre joꞌmaj jáasacaa ɨ maj puasaaruveꞌej ajta quee mujaꞌ ɨmuaj putyajaꞌrɨcɨj. ¡Pataꞌaj aꞌáa jaꞌtanyéj!
Mam
Somoqe´ tijx´qeo kloj te qemay te tma te tik xplaj. (Relaciones exteriores texto para videos en lengua indígena)
Kye kbinx toj te Mexico ta at kuay junol suqul kye jonte aubil kya kilit a tanam mexicana tojanim tham tilo q´nel nabli chujol tsajnaqe´.
- Te ujal ta we ten kvibi wenbant o kenel kye kbinxju q´ujal ixja jun numbij kybi ix tuq´on kredecial tet robots to Mexico kye ox ujal atok tnjiya tij nojna tsbalil ban odente tsalu ja at kuay junal te jabil chulay te tmi pedul kyek jatsibal tal kuala toesckuel. Jatgana jun jun kye te uj mexite (1-877-639-4835) ajiguma jun kye jata teuj.
- Xmako q´oke ja kyete mexikano o mexicana jal itsji to at kui jamal ban tsiban tse mexicano o kenel kye kbinx to q´obinx ats pe at teuj te mel tse tat tsaj teney axs ban ban tsaj kyete binx jo tgona ma kye moge te kye mojbil k´eme tgutsa to Mexico.
- Moqsay naon tilo kutbi te chaqal ja tsula, at derechil to at kuay junal to kubil te maq´ay te kalol tya xi tmate junxi te tma ax bant kal kye tu pakbets pormal kux to k kye kbinx txja kayni te k´amol tidi kyma tibaj tma kyoq´umbil tsen lajchi tilo qbi chojonel ñea chojli ximojil betonel te toskinel je at junteltebe teyalpo te qambe at kui junal jion te pamil moq ome tilo tapakbal kamey o tidich xmayin dujajlon ho tsumey sq´umbe xima sustans kyete kyajol junel kye jun jun.
- Ban ktusibay ja tgana telel kyeju tbantel kyjow to Mexico, te tilo bant kutsibet aki tonima te bant kutsibet q´amate ja a tsu to Mexico adka ponte bin tma bantel tsen kutma atsbaj q´aybi o pawanqe laq bets betel te tots kinel ja at juntel be te xalpo.
- Xaksume banxi to kulbilat te tanam at jun programa k´ubant ok´ete its tun to ale kuay junal ban ja totsqinal kye xnaqsalte espaol ingles xyaj kusnaqtsen te ta ag´ul at pe ax jun tsiblel te tanam te ja ban kamon binel k´el yap ajitolote ban banax kuts tkuj aji ape te lamel tye tanama ja tsanaya tilo
visum qaniya tun jun tel kuts tkuj xnaji ape tetel te lambal. Te nama ja tsajnaya tilo ximay kanin ku ak´umbila.
Mexico at jun kye binx q´ayni tija. ¡Witsanku!
Maya
Nú’uk t´an tiaál videoi u k’aaytáa ich masewaal t´an
Le Cúchil Taanlaj Cajnaaloob México ti’ Estados Unidos cu t’saaico’ob le taanlajo’oba’ ti’ tulácal u cajna’alilo’ob México ichi le lu´uma’, ma’ k’abe’et u ojelta’a bix k’uchicóobi.
1) Jú’unil K’ajóoltaa. Te’ Cúchil Taanlaj Cajnaaloob cu pajtal a jo’sik jump’eel pasaporte, jumpe’el k’ahlay u Cúchil Taanlaj Cajnaaloob beyxan a k’aatik a ju’un hook’ chiitah México. Le o’oxp’eel ju’unó’ob yantio’ob u chucani a K’aaba’ yetel a wochel. Cu pajtal u meyajtech way Estados Unidos u tia’al a je’ik a bak’xok ti’ banco, u bo’otaatech chequeoob, a dsiibtik a paala ti’ cúchil xok. Bet a tsa ti’ MEXITEL (1-877-639-4835) wa ca dzibotik jumpe’el ti’ lejúuno’oobá.
2) U Cúchil Dsíibtaal Máac. Wa mexicanaech wa mexicanoeche’ yetel a Palalo’ob siijo’ob tu lu’umil Estados Unidos, cu pajtal a dsiibtco’ob bey mexicano’ob te’ Cúchil Taanlaj Cajnaaloob; beyo’ cu K’amico’ob u ca’ap’éel lu’umilo’ob. Beyxan cu pajtal a tal te’ Cúchil Taanlaj Cajnaaloob wa a k’aat u dzo’okol a bel yetel le dzo’okol belo’ cu chimpolta’al México.
3) Boch’ta’al. Ka’asé je’ bix k’uchikech waye’ yantech pajtalil Estados Unidos. Le cúchil Boch’talo’ cu tziktech tzolxikin ti jejeláas ba’xo’ob. Yetel cu pajtal u bisikech u tiáal u e’sa’atech ba’xo’ob ti ley. Xen ta Cúchil Taanlaj Cajnaaloob nadztech u tia’al u tzo’olotech yo’lal ba’xo’ob ti’ meyaj beyxan wa tojoch’intábech xma’bo’li wa ma’ bo’ota’aabtech a meyaji’; a taanla’aj yo’lal u k’ajo’olta’a wa yan u bejil u tia’al a ma’lo’ob yantal Estados Unidos, u caxta’al a la’ak’oob k’aláano’ob ti u cúchil bo’ol k’eban wa má ojéela’an tu’ux yano’obi; u táanla’aj u téeni u cabaóolta’a masewa’al wa ba’teil cajtali; u t’saba’ táanlaj ti’ pa’alal u dzo’okol u p’atcubaob le tata tzilo’obo’, ichi u la’ak’ ba’xo’ob.
4) Pajtal Notario’ob. Wa k’abét a xú’ulsik wa ba’ax ti ley Mexico ba’le’ ma’ tu utztal a bin; jump’e’el u Pajtali Notario cu pajtaj u a’antikech. U Pajtalil Notario’ob cu cha’ik wa máax ti’ Mexicoe’ u acta’antech u tia’al a xu’ulsik ba’axo’ob je’ bix ti’ alab ólil, k’ax t’an ti man- coonol wa p’atbail. Nadz’aba te’ Cúchil Taanlaj Cajnaaloob wa yan ba’ax ma’ ta na’tik.
5) Ka’ansaj yetel toj o’olal. Le cúchil cajo’ob yan ti je´jeláas taánlaj cu pajtal u ta’anlikech sa’ansama ti a cuxtal Estados Unidos. Cu pájtal u tak’ikech ti’ u káansaj castlan t’an, Ingles, beyxan ka’ansaj ti’ meyaj. Yan ti’oob xan jumpéel tso’ol tu’ux je’ u pajtal a k’amik ta’anlaj ti’ a toj o’ol xma’ ju’unil yetel ma´sen co’oji’. Bey xan yan jejela’as meyajo’ob cu tak’ikech ta lu’umil tu’ux a tal. Má’ u sa’ata a ‘ool k’atchi’it yo’lal le ta’anlajo’ba.
Mexicoe yan jump’eel Cúchil Taanlaj Cajnaaloob ta wikná ¡Xíimbate!
Mazteco
Jñà xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méji̱ko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi, ra ya̱ tjítsa̱jna ya̱ Nangi Jngoato, ki̱ítjín jñà kjoa̱nda ra mà ko̱si̱ko̱ꞌta ngaꞌtsì xi̱ta̱ ra̱ i ̱nangi‑ná Méji̱ko̱ chja̱‑ni, mì tsa ki tímakinda ta mé kjoa̱‑ni ra tjín‑la̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ koni ꞌsín nga itjojin nangi‑la̱:
- Xa̱jo̱n ra ko̱tsò yá‑ni jè. Ya̱ ñánda̱ tjítsa̱jna xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méji̱ko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi, maà ꞌki ̱jngo‑lì jè xa̱jo̱n ra ma kítjo̱jin‑ni nangi‑lì, ko̱ maà ki̱tjo jngo‑lì xa̱jo̱n i̱sén ra ko̱tsò nga xìn nangi tjájmejín, tiꞌkoa̱ maà sijí jè xa̱jo̱n isén‑li ra ꞌtse̱ ra sakó‑ni xi̱ta̱xá i̱Méji̱ko̱. Ngajàn xa̱jo̱n kìi̱, ya̱á ꞌya jè í‑lì kóꞌsín ꞌmì‑lì ko̱ jè i̱sén‑lì. Maà ko̱chjeèn‑lì i ̱Nangi Jngoato nga ki̱náchrje jngi kuenta̱ ya̱ bango̱, ko̱ nga ma si̱kíchjí xa̱jo̱n ra tse kjiya‑ni to̱n, ko̱ tsa ꞌkia̱ nga mejèn‑lì kjóyi xa̱jo̱n i̱xti‑lì ya̱ niꞌya chji̱ne̱ xa̱jo̱n. Ti̱ngi ti̱kíjna‑ni ꞌén ya̱ MEXITEL (1-877-639-4835) tsa ji̱ ra machjeén jngo‑lì xa̱ajo̱n kìi̱.
- Ñánda̱ nga siya xa̱jo̱n xi̱ta̱. Tsa ya̱á nangi Méjiko̱ kitsii̱n ni̱ꞌsín tsa ꞌxi̱n mì ko̱ tsa chjo̱ón mì, ko̱ tsa jñà i̱xti‑lì i̱ì kitsin i ̱Nangi Jngoato, maà‑ní nga kjóyi xa̱jo̱n nga̱ ya̱ nangi Méji̱ko̱ katachja̱‑nì ya̱ ñánda̱ tjítsa̱jna xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méjiko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi; ꞌkoaáꞌsín ko̱ma‑ni nga ꞌse̱‑la̱ xa̱jo̱n ra chja‑nì ya̱ ngajò nangi. Ko̱ ko̱maà‑tse kji̱nchrabì ya̱ ñánda̱ tjítsa̱jna xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méjiko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi tsa mejèn‑lì nga ki̱xin ko̱ jè kjoa̱bixan‑lì ya̱á Meji̱ko̱ si̱ya‑ni xa̱jo̱n ꞌtse̱ kjoa̱bixan‑lì.
- Ra basìko̱tji‑ná. Kì nijchaàjìn nga mì tsa ki tímakinda ta mé kjoa̱‑ni ra tjín‑lì a̱ꞌta ꞌtse̱ koni ꞌsín nga itjo̱jin nangi‑lì, tjín‑lì kjo̱hixi ̱nga xi̱ta̱ ꞌmì‑lì i ̱Nangi Jngoato. Xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya nga basìko̱tji‑ná ꞌkoa̱áꞌsín chja̱tjì‑lì ko̱ bíꞌtá‑lì nga ma ko̱sen ndi̱yá‑lì ra̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ ta mé kjoa̱‑nì. Ko̱ ti̱ꞌkoa̱á maá ko̱si̱ko̱ꞌta‑lì a̱ꞌta ꞌtse̱ mé ta̱ kjo̱bítsjen ra machjeén ra a̱ꞌta ꞌtse̱ kóꞌsín tjín kjo̱téxoma. ꞌTin ya̱ niꞌya ñánda̱ tjítsa̱jna Jñà xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méji̱ko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi, ra isa̱ chraña tíjna‑lì; mé‑ni nga kataꞌbi‑lì ꞌén ra a̱ꞌta ꞌtse̱ mé ꞌén ra tjín ra̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ xá, koni tsa a̱ꞌta ꞌtse̱ ꞌkia̱ nga yá ra nachrje‑ni xá‑la̱ nga mì tsa mé kjoa̱ tjín‑la̱, ko̱ tsa a̱ꞌta ꞌtse̱ xi̱ta̱ ra mì ki machjí‑la̱ ni̱chjin‑la̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ xá ra ꞌsín; ko̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ nga nda kataꞌya‑la̱ kóꞌsín tjín kjoa̱ ra tjín‑la̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ koni ꞌsín nga itjojin nangi‑la̱ jngo xi̱ta̱; mé‑ni nga ma jcha̱‑la̱ a maá sa̱kòꞌnde‑lì kóꞌsín nga ko̱kìxi̱yanda koni ꞌsín nga i ̱ tijni ya̱ Nangi Jngoato, nga ma kjótsjiya‑tsi xi̱ta̱ xangi̱ì ra nda̱yá kijì ko̱ tsa jñà ra mì ki ti ̱ sakó‑ni, ti̱ꞌkoa̱ ma katamasin‑la̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ ra tjín‑la̱ kjoa̱ nga tíbitjongi ko̱ tsa jñà ra tiꞌyaton ya̱ jngo niꞌya, ko̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ nga kataꞌbi‑la̱ to̱n ra ko̱kje̱n‑nì jñà i̱xti ra kitsjin xákjién xi̱ta̱ jchínga‑la̱, ko̱ a̱ꞌta ꞌtse̱ kjoa̱ ra ti ̱ jñà isa‑ni kìi̱.
- Xa̱jo̱n ra ꞌbí‑lá jngo xi̱ta̱ nga ꞌbiꞌnde‑lá nga ma katasíchjeèn í‑ná. Tsa machjeèn‑lì nga si̱ndajín jngo kjoa̱ ra tjín‑lì ko̱ xi̱ta̱xá ya̱ Méji̱ko̱, tanga mí ki ma ꞌmi, jngoó Xa̱jo̱n ra ꞌbí‑lá jngo xi̱ta̱ nga ꞌbiꞌnde‑lá nga ma katasíchjeèn í‑ná ma ko̱si̱ko̱‑lì. Jè Xa̱jo̱n ra ꞌbí‑lá jngo xi̱ta̱ nga ꞌbiꞌnde‑lá nga ma katasíchjeèn í‑ná tsjáꞌnde‑ní nga ya̱ Méji̱ko̱ jngo xi̱ta̱ katabasen ngajo‑lì mé‑ni ma katabíndajín jngo‑ni kjoa̱ koni tsa jñà kii̱: xa̱jo̱n ra sijna masen a̱ꞌta ꞌtse tsajmì ra tjín‑ná, xa̱jo̱n ꞌtse̱ nga mindeé ko̱ batineé jngo nangi, xa̱jo̱n ꞌtse̱ ra siìjon masen nga tsjin‑ni xákjién xi̱ta̱ ra ijye ixan. Ti̱chrañi ya̱ ñánda̱ tjítsa̱jna xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méjiko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi mé‑ni nga ma chji̱nangi tsa mé ra miki nda tjíjin‑lì.
- Aꞌta ꞌtse̱ kjoa̱chji̱ne̱ xa̱jo̱n ko̱ nga nga mì tsa mé ꞌchin ꞌse̱‑la̱ ijo‑ná. Xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya jngo niꞌya masen ra a̱ꞌta ꞌtse̱ na̱xi̱ndá i̱tsíná, ijyeé i̱jnchandi̱yá‑la̱ mé ra ma ko̱chjeèn‑lì ra a̱ꞌta ꞌtse̱ kóꞌsín nga tijni i̱Nangi Jngoato. Maá ko̱si̱ko̱‑lì nga ma jcha̱xkin ñánda̱ ma chitáꞌyá ꞌén‑la̱ chikon, ko̱ tsa jè ꞌén‑la̱ Xi̱ta̱ Jngoato, ko̱skanda ti̱ꞌko̱aá maà ko̱si̱ko̱ꞌta‑lì nga ma ko̱ma jngo‑lì xá. Ya̱á i̱jncha‑la̱ í‑la̱ i̱ꞌnde ñánda̱ ma ko̱sin‑lì ra a̱ꞌta ꞌtse̱ chji̱ne̱ xki ni̱ꞌsín mì tsa mé xa̱jo̱n tjín‑lì ra a̱ꞌta ꞌtse̱ nga m ata maxki kjo̱tjo‑ná, ko̱ mì tsa ꞌñó chjí, chjí‑la̱. Ti̱ꞌkoa̱á ijyeé tjínda‑la̱ kóꞌsín ma ko̱si̱ko̱ꞌta‑lì nga ma ki̱ko̱ꞌta‑lì ya̱ na̱xi̱ndá ñánda̱ nga inchrabà‑ni. Kì ta chjàn ta ya̱ bikjòn‑la̱ nga chjinangi a̱ꞌta ꞌtse̱ kjo̱nda kìi̱.
Jè Na̱xi̱ndá jè Méji̱ko̱ tjín xi̱ta̱ ra ki xá ꞌya ya̱ Méjiko̱ nga basìko̱ꞌta na̱xi̱ndá‑la̱ ñánda̱ xìn nangi, ra chraña tíjna‑lì. ¡Tiìtsìjen‑la̱!
Mixe
Ja kujaaybë mëdyiibë kumëdyaakp ja ajxy yꞌeeꞌpëëkꞌadaambyë jëduꞌunë jëyaꞌay ajxy yakꞌixyꞌat yajmëdoyꞌadëëjët kunaax ayuukꞌaampy
Mëduꞌuntyë ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyë mëdyiibë yaa Mërux Naax Jooty, ëdaa ajxy jeꞌe duꞌun tyuunkꞌajpy mëduꞌuntyë cham ñëgapxaꞌañ, jëduꞌun ja mexicobë jëyaꞌay ajxy pyuꞌubédët pën jaty jëduꞌun yaa yajpaatp ma ëdaa naax ëdaa kajptën, oy ajxy ënajty yaa otyeꞌemñepyꞌaambyë të myëch të tyëgëꞌëy:
1) Noky kyapxy mëdyi jaty jëduꞌun mmajëyaꞌayꞌádëp. Ma ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyë, oy ja pasaporte jim myajpëdsë́mët, mëdyii mëchoꞌont xypyaatp ma ja nokyën ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyën, tyats oyë credencial jim myajpëdsëëmbët jëduꞌun kuduunk México Naax Jootypë mbawingéxët. Yëꞌë tëgëëkpë noky kyapxy pedyëë kaꞌxyëë ja mxëë mdsuu yëꞌë xymyanëkxë tyadsë mꞌajaꞌañáxy. Oy yëꞌë yaa myajtuunkpaadaꞌañ Mërux Naax Jooty ku mgwenta ënajty myakꞌawaꞌadsaꞌañ ma bankën, ku cheque ënajty mguwidsaꞌañ o ku mnëëx mmajk ënajty myajkujaayaꞌañëë ma ja kapxtaaktëjkën. Oy jim mgapxypëdaꞌagët jëduꞌun ajxy jim xymyëjꞌwówët MEXITEL (1-877-639-4835) pë mdsojpy myajmaajyajpy ëdaa duꞌumbë noky kyapxy.
2) Agujtëjk. Pë méxicobë toꞌoxyëjk o méxicobe yaꞌadyëjk miich a pë yaa Mërux Naax Jooty ja mnëëx mmajk ajxy të myiñ të kyaꞌay, oy ajxy jeꞌe myajkujaayaꞌañëë ma ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyën ku jeꞌe myexicobë jëyaꞌayë; a óyëts ajxy jeꞌe duꞌun mejtsꞌit xyënaxaꞌañ. Janë oy jëduꞌun mminaambë ma ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyën pë mꞌagujpëgaamp ënajty a jëduꞌun ja mbëgyëëbë chobaadët jim México Naax Jooty.
3) Nëwaꞌañ guwaꞌañëëbë. Mjaꞌamyédsëp jëduꞌun, ooy ënajty yaa otyeꞌemñepyꞌaambyë të mmech të mdëgëꞌëy, mmëdë kuꞌudujt nëgyuwaanëk yaa Mërux Naax Jooty. Ja kuduunk kugapxy ajxy Nëwaamp Kuwaambë jeꞌe jeꞌe xyñëwaꞌanaamp tyats madyuꞌuꞌaampy xykyapxwijaꞌañ nepy ënajty myajmaajyatyën. Janë oy ajxy xywyinwowaambë jëduꞌun ajxy xywyingapx xyjyëjkapxëꞌëwët ku tii tsip xexpë ënajty mwinguꞌix mwingubaadëꞌëy ma yëꞌë ley myinëꞌëyën. Oy jim mnëkxët ma ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyën ja maas mawingonbë, jëduꞌun ajxy xyꞌadij xyꞌawaanët ma yëꞌë kuduñëëbë myinëꞌëyën, ëxtaꞌamts nej ku ënaꞌk ënajty nëꞌënëgoobë të xyꞌëxpëboꞌoy ma mduñën o ku ënaꞌk ënajty të xykyaꞌamëjúy; ma yëꞌë ajxy jëduꞌun ijxp yajkopkëëbyën ku ajxy yaa të ñaxy, pë jiijë yꞌanëë yꞌaduꞌu nepyꞌaampy jëduꞌun myajtuꞌuyoꞌoyët ku yaa Mërux Naax Jooty oy mꞌídët; ku ja mjujy mmëguꞌuk ënajty mꞌëxtaꞌawaꞌañ pën të chumy të myachëë o pën të tyëgoy o kaꞌa yajpaatp; xypyuꞌubédët ajxy ku ënajty mwinguꞌix mwingubaadëꞌëy ku ënajty pën xypyexy xytyeeñ o ku ënajty mjëën jooty mdëgooty mdsippaady mmaꞌatpaady; ku ja mnëëx mmajk ñëgaayëëk ñëꞌuukëëk ënajty myujꞌwaanë ku ajxy ënajty të mnëyꞌëxmachëë, mët jak madyuꞌu jaty.
4) Noky Mëj Kuꞌudujt Mëëtpë ku Pën Xyjyëdsoꞌokꞌádët: Pë jim myajmaajyáty ku tii tsipë xexpë myajtëdyëgëꞌëwaꞌañ ma yëꞌë ley myinëꞌëyën jim México Naax Jooty pero kap oy mꞌamdso nëkxaꞌañ, ja Noky Mëj Kuꞌudujt Mëëtpë ku Pën Xyëdsoꞌokꞌadët jeꞌe jëduꞌun oy xypyuꞌubedaamp. Ja Noky Mëj Kuꞌudujt Mëëtpë ku Pën Xyjyëdsoꞌokꞌádët oy jeꞌe tyuunkpaady ku wiinkpë mgugexyꞌádët mjëdsoꞌokꞌádët jëduꞌun jeꞌe myawëdit yajwëdítët pë jim ënajty tii yajꞌyajtëdyëgëꞌëwaꞌañ ma yëꞌë noky kumëdyaakpën ku pën tii të myajmamëꞌëmëꞌëy, ma ja noky kumëdyaakpë ku të kyuꞌudúky ma ja juyëëbë toogyëëbën o ku ënajty pën ñëyꞌëxmadsaꞌañëë. Mëjꞌyoꞌoy mëjnáx jim ma ja tëjkën ma ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyën, jëduꞌun ajxy xykyapxtëëwët tii jaty ënajty myajtëw myajtëꞌxaampy.
5) Ja Kapxtaꞌagyëëbë mët ma ja Oyꞌajt Weenꞌajtën. Ma ajxy jeꞌe yajtuꞌuyoꞌoyën ja ajxy të kyumin të kyumedsëꞌëyëbë, jimë programë ajxy may myëëdë medyi jaty oy xypyuꞌubedaamp ma xëë dsuu duꞌun jabom jabom mmënaxy myajnáxyën Mërux Naax Jooty. Oy ajxy jeꞌe xykyexaꞌañ xyꞌawanan xyꞌadijánë ma ajxy yajkapxtaꞌaky yajnëꞌixëꞌëyën amëxán, amërux, ëxtë jeꞌe baady ku ja tun xaj ajxy xyajnëꞌixëꞌëwët. Janë jim ajxy kujaay kugeech myëëdëbë maa jaty nëkxy oy myajtsooyëꞌëwaꞌañ oyë seguro ënajty mgaꞌadeꞌemmyëëdë mët maa ënaxyë tsow jaty mgaꞌajuyaꞌañën. Janë jëduꞌun duꞌumbë, jiijë prográmabë mëdyii jaty jeꞌe myëduꞌugëëpy ma miich mgunaax mgugajptën. Yajtëw yajtëꞌx ëdaa duꞌun, kaꞌa mdsëꞌëgëꞌëy mdsëꞌëdyuñ maa ajxy ëdaa duꞌun tyuñ.
Jiijë México ja Mëj Kuduunk México Naax Jooty Kyugexyꞌajpyë winduum agón myëëdë ma miich myajpaadyën. ¡Mëjꞌyoꞌoy mëjnáx jim!
Mixteco de Mechoacan, Oaxaca
Veꞌe nu yuku ra kutyiño tsa kuenda ra nyakañaꞌa ñuu nuu koꞌyo, ñuu yanki, tsaꞌa ra kuꞌva kuu tava ndo ñaa tutu tsiñuꞌun tsi ndo tsa kuu ndo ñayɨvɨ ñuu nuu koꞌyo ñuu yanki ya, ni maa ñaꞌñi tutu ndo iyo.
1) Tutu tsa tsaꞌa tsa ndaa tsa kuendon. Veꞌe nu yuku ra kutyiño kuenda ra nyakañaꞌa ñuu nuu koꞌyo kuu taꞌvon noo tutu luꞌlu tsa nyaa xiñaꞌñun ta djɨvun ta kuu ku kakon xiñaꞌñu tsa kuenda tsa tsaꞌun voto. Nduñi taꞌan tutu ya nyaa djɨvun tsiꞌin xiñi djɨvun, ta xiñaꞌñun, kuu kuatyiñon tsi tsi ñuu yanki ya kuꞌva kuu tyiꞌun xuꞌun banku, o tsa djatyaꞌvun tsiꞌin tseke o tsa tyiꞌun djeꞌun djukuela. Tyaa djɨvun kuꞌva kuu yaꞌun nu kuu MEXITEL (1-877-639-4835) tatu tsiñuꞌun nya tutu ya tsuun.
2) Nu tava yo tutu ley. Tatu ñayɨvɨ ñuu nuu koꞌyo kuu ndo ta kaku djeꞌe ndo ñuu yanki, kuu tava ndo tutu kaku djeꞌe ndo tañi ra ñuu nuu koꞌyo nu nyaa veꞌe nu yuku ra kutyiño tsa kuenda ra nyakañaꞌa ñuu nuu koꞌyo, kuꞌva kuu, kuu ñun nduu ñi ñuun, ra ñuu nuu koꞌyo ta ra ñuu yanki. Ta kuu kuꞌun ku ndo nuu ra tatu kuñi ndo tandaꞌa ndo tyakuan ta kua kuu kuꞌva tutu tandaꞌa ndo ñuu nuu koꞌyo.
3) Tsa djakaku tsi yo. Ndukoꞌon iñi vadjɨ ni maa yɨɨ kuꞌva iyon tsa kuenda vatyi ra inka ñuu kuun, iyo ityi tsuun ñuu yanki. Veꞌe nu yuku ra djakaku tsuun, nakatyi ra djɨɨn djɨɨn tuꞌun vaꞌa tsuun. Ta kuu ku tyinyee ra tsuun kuꞌva kuu djakakun tsuun nuu ley. Tuꞌva nu nyaa veꞌe ra tyinyee tsuun kuꞌva kuu koton tandɨꞌɨ tsa taꞌan tsi koton djɨkɨ tandɨꞌɨ tyiño, ta tañi tsa kuenda tsa djakono ra tsi ndo nu djatyiño ndo tsa ñunvan ñi tuꞌun kuu o ña djatyaꞌvi ndo yaꞌvi tsa taꞌan tsi tsi ndo, katsi vaꞌa kua nakatyi ra tsi ndo kuꞌva nu ñoꞌon ndo inka ñuu kuꞌva koto ndo tsa iyo inka ityi kuꞌva kuu koo vaꞌa ndo ñuu yanki, kuꞌva kuu nanduku ndo ñayɨvɨ kuu ndo tsa ñoꞌon veꞌe kaa o ñun tsa kuanaa, djandaa ra tyiño tsa kuenda ñayɨvɨ tsa tsaku nyaa tsi ndo ta tsa kenda ñun djatyiño veꞌe tatu ndoꞌo ñun, o tsa kuenda xuꞌun tsa kuenda djeꞌe ndo tatu tsaꞌnya ndo tutu tsa tandaꞌa ndo, ta inka ka maa tuꞌun.
4) Veꞌe nu iyo ityi tsi yo. Tatu tsiñuꞌun djandu vaꞌun noo tyiño nya ñuu nuu koꞌo djoko ña kuu kuꞌun, noo tutu tsa iyo vavaꞌa tunyee iñi, kuu tyinyee tsi tsuun. Noo tutu tsa iyo vavaꞌa tuꞌun nyee iñi kuu kuatyiño noo ñayɨvɨ nya ñuu nuu koꞌyo kua kaꞌan tsa kuendon tañi tutu ñuꞌun o tutu tsa kuenda tsa djaton o xikon o kua taꞌnya tutu tandaꞌa ndo. Tuꞌva veꞌe nu yuku ra kutyiño kuenda ra nyakañaꞌa ñuu nuu koꞌyo kuꞌva koto katsi vaꞌun ñaa tuꞌun tsa ña kutuñi iñun.
5) Nu kutuꞌva yo ta nu kuu tatan tsi yo. Veꞌe tsa kuenda ñuu iyo tuꞌun tsa kuu kuatyiño yo tandɨꞌɨ ñi kɨvɨ ñuu yanki. Kuu kutuꞌva ndo djaꞌan, ta djaꞌan yanki, oo tsa kutuꞌva ndo, kuꞌva djatyiño ndo. Ta nyaa ku noo nu nyaa djɨvɨ nu kuu yaꞌa ndo veꞌe tatan tsa tyakuan ñi maa ta ña yaꞌvi kua tyaꞌvi ndo. Ta inka ku tuꞌun, iyo kuꞌva kuu kaꞌun tsiꞌin ñayɨvɨ ñuun. Va naa iñun ndaka tuꞌun tandɨꞌɨ tyiño tsa nakatyi ya tsuun.
Ñuu nu koꞌyo nyaa yatyin veꞌe nu yuku ra kuu tyinyee tsuun.
Mixteco de Jamiltepec
Tandɨꞌɨ ndo cha kuvi ndo ra Ñukoꞌyo ta iyo ndo nya Estados Unidos. Iyo ve’e tyiño Consulado Ra Ñukoꞌyo nu nyiku ndo chiña, ta kuñi ra tyinyee ra chi ndo.
Vasɨ iyo o ñaꞌri tutu Migra ndo soko kuñi maa veꞌe tyiño Consulado tyinyee ra chindo.
1 Kuvi tava ndo tutu cha nañi identidad nu kuvi Consulado kuan, kuvi tava ndo pasaporte ndo ñandɨꞌɨ, ta kuꞌva chi numero (matricula) chi ndo ta kuvi tava ndo credencial de elector vatyi kuvi saꞌa ndo votar nya ñukoꞌyo .
Nɨ nduñi taꞌan tutu iꞌya kukunyaa sɨvɨ ndo ta foto ndo nuu chi. Vatyi ku chiñuꞌun chi chindo nu iyo ndo, kuvi nuña ndo noo cuenta banco chiꞌin chi o kuvi nasama ndo cheque chiꞌin chi, o kuvi tyiꞌi ndo chi seꞌe ndo sɨkula, kuvi kaꞌan ndo chiꞌin teléfono tatu chiñuꞌun tutu iꞌya chindo, ikan numero Iꞌya, (1877-639-4835)
2 Kukoo nu kita tutu sɨvɨ ñayɨvɨ. kuvi tyinyee veꞌe tyino Consulado kuan chi ndo kuvi ri ndo rayɨɨ o ñusɨꞌɨ tatu chikoo seꞌe ndo nu iyo ndo Estados Unidos kuvi tava ndo tutu sɨvɨ seꞌe ndo nu kuvi veꞌe tyiño Consulado; ta kua kuvi seꞌe ndo ra ñukoꞌyo ta ra Estados Unidos nɨ nduvi ri, ta kuvi tandaꞌa ndo ñandɨ,ɨ ta vale tutu kuan nyakua nya nukoꞌyo iꞌya.
3 Yoso kaa ku tyinyee ra chindo nɨri maa ñaꞌri tutu migra ndo iyo soko iyo derecho chi ndo nu iyo ndo Estados Unidos chiña. Iyo noo veꞌe tyiño cha nañi protección kusaꞌa kuenda chi chindo ta kukuꞌva chi kuꞌva chi ndo ñaa ndɨꞌɨ tɨndoꞌo kuvi chi ndo.Ta sakeꞌen ityi tuku chi, chindo yoso kaa kuꞌun ndo kuatyi nuu ra kuvi tyiño. Kuaꞌan ndo nu kuvi veꞌe tyiño consulado cha nyaa yatyin nu iyo ndo. Na kuꞌva ra kuꞌva chi ndo ta sakaku ndo chi ndo tatu tava patron ndo chi ndo nu saꞌa tyiño ndo ta ñaꞌri kuatyi ndo, o ña tyiyaꞌvi ra chi ndo, ta kua tyinyee tuku chi chindo ta nɨkoo vaꞌa ka ndo nu iyo ndo chiña; Tatu kuanaa noo ñayɨvɨ chii ndo o chasɨ ra chi ñu, ku tyinyee consulado chi ndo ta tatu ña kuñi nyeꞌe ñayɨvɨ chi ndo cha katyi cha kuvi ndo ra ñukoꞌyo o tatu iyo tɨsɨꞌɨ nu kuvi veꞌe ndo chiꞌin ñayɨvɨ chii ndo; tatu sandoo yɨɨ ndo chi ndo ta iyo seꞌe ndo ku tyinyee consulado chi ndo na kuva yɨɨ ndo pensión vatyi kachi seꞌe ndo.
4 Tatu iyo noo tɨsɨꞌɨ cha taꞌan chi sandaa ndo nya ñukoꞌyo ta ña kuvi Kuꞌun ndo, iyo noo poder notarial cha kuvi tyinyee chi ndo. Ta kuvi nduku ndo noo ra Ñukoꞌyo vatyi sandaa ra kuatyi kuan tyiño nuu ndo, kuvi ri no testamento o cha nasata ndo ta naxiko ndo, o divorcio, kuaꞌan ndo nu kuvi Consulado ta koto vaꞌa ndo tyiño iꞌya.
5 Iyo noo Departamento ta noo Programa cha kuvi sakuvi tyiño nuu ndo Estados Unidos iꞌya. Kuvi tyinyee ra chi ndo ta sakuaꞌa ndo saꞌan ta inglés ñandɨꞌɨ, ta sañaꞌan ra chi ndo na kutuꞌva ndo noo tyiño. Ku tyinyee tuku ra chi ndo ta kukuvi tatan chi ndo nu nyaa doctor ta ña yaꞌvi kukeꞌen ra chi ndo vasɨ ñaꞌri seguro ndo iyo. Iyo noo programa nu kuvi saꞌa ndo vinkular chi ndo chiꞌin ñuu nu kaku ndo, ma kaka xiñi, ndo vatyi ña ndicha tuꞌun iꞌya ra ñukoꞌyo tyaa ra Consulado ityi nu iyo ndo vatyi tyinyee chi, chi ndo kuaꞌan ndo yukuan.
Náhuatl
Los Consulados de México en Estados Unidos ofrecen los siguientes servicios a toda la comunidad mexicana en este país, sin importar su situación migratoria:
NiConsulados México, tlen cateh Estados Unidos, uilis quinmatlanis in tocniuan tlen pouih México uan chanchiuah Estados Unidos, amo icchiulia quinpia amameh noso amo:
1) Documentos de identidad. En el Consulado puedes obtener un pasaporte, una matrícula consular y solicitar tu credencial para votar en México. Los tres documentos tienen tu nombre completo y fotografía. Pueden servirte aquí en Estados Unidos para abrir cuentas de banco, cobrar cheques o inscribir a tus hijos en la escuela. Haz tu cita en MEXITEL (1-877-639-4835) si te interesa alguno de estos documentos.
Amameh tlen ica semoteixmatiltia. Itich in Consulado uilis itquixstis mopasaporte, se matrícula consular uan uilis ittlahtlanis mocredencial tlen poui México. Ninqueh yeyi amameh icpiyasqueh yec ahsitoc motoocaa uan se motlaixcopin. Ica nonqueh amameh nican Estados Unidos uilis ittlapos se cuenta itich in banco, noso ittlahtlanis motomin ihcuac mitztlaxtlauiah ica se amatl noso itquimihcuilos moconeuan mamomachtican. Ixtlanotza itich in MEXITEL (1-8877-639-4835). uan mitziluisqueh quemanian uilis mitzilisqueh tla itniqui semeh ninqueh amameh.
2) Registro Civil. Si eres mexicana o mexicano y tus hijos nacieron en Estados Unidos, puedes registrarlos como mexicanos en el Consulado; así, obtienen la doble nacionalidad. También puedes venir al Consulado si quieres casarte y que el matrimonio sea válido en México.
Registro Civil, tla itsiuatzintli noso ittlacatzin tlen itpoui México uan moconeuan onesqueh Estados Unidos, ompa uilis itquimihcuilos mapouican México, ohcon uilis pouisqueh México uan Estados Unidos. Ixmopacho inauac in Consulado tla itniqui itmonamictis uan itniqui non amatl macpia chicaualistli México.
3) Protección. Recuerda que sin importar tu situación migratoria, tienes derechos en Estados Unidos. El departamento de Protección te defiende y ofrece orientación en distintos temas. También puede canalizarte para asesorías legales. Acude a tu Consulado más cercano para recibir información sobre temas laborales como despidos injustificados o salarios no pagados; diagnósticos migratorios para conocer si hay algún camino para regularizar tu estancia en Estados Unidos; búsqueda de familiares detenidos o no localizados; atención a casos de discriminación o violencia doméstica; pensión alimenticia para los hijos después de un divorcio, entre otros.
Ica Tlapaleuil.Ixmati amo icchiulia tla itquinpia amameh noso ayamo, icpia tlen mitztlepanitasqueh Estados Unidos. Itich in departamento de Protección tlapaleuiah uan uili mityolchicacuah itich tlensa ocsiqui. Mitztitlanih campa uilis mitzmatlanisqueh itich itlah legal. Ixmopacho inauac in Consulado tlen amo uehca catqui, ompa mitzmatlanisqueh itich motiquipan, tla santiquitl mitztotocah, noso tla amo omitztlaxtlauiah; quitasqueh quenih uilis mitzmatlanisqueh ica moamauan tlen ica tisqui Estados Unidos; uilis quintemosqueh mochanehcauan tla tzacutoqueh noso amo itquimahsi; noiuqui tla amo mitztlepanita, noso tla mitzoncohcocoua se mochanehcau; uan tla itniqui maquintiquipanocan moconeuan ihcuac yotmoxixinih uan ocsiqui tlensa ica uilis mitzmatlanisqueh.
4) Poderes Notariales: Si necesitas resolver algún asunto legal en México pero no puedes ir, un Poder Notarial te puede ayudar. El Poder Notarial permite que alguien en México te represente para resolver asuntos como testamentos, contratos de compra-venta o divorcios. Acércate al consulado para aclarar cualquier duda.
Ica Poderes Notariales: Tla moniqui itlah amatl ityectlalis México uan amo uili tioh, se amatl itoocaa Poder Notarial ica uilis itmomatlanis. Non amatl itich in altipetl México uilis ica ittlanamacas noso ittlacouas, noso tla itchiua se amatl campa quihtohtoc ittlaaxcatis acah ihcuac yotpohpoliu, noso tla itniqui itmoxixinis iuan naquin itnamiqueh. Ixmopacho inauac se consulado tla itlah tlahtlanilistli itpiya.
5) Educación y Salud. El departamento de comunidades tiene programas que pueden servirte en tu vida diaria en Estados Unidos. Pueden conectarte con clases de español, inglés, e incluso capacitación para el trabajo. Tienen también una lista de lugares en donde puedes recibir atención médica sin necesidad de seguro y a bajo costo. Además, hay programas para vincularte con tu comunidad de origen. No dudes en preguntar por estos servicios.
México tiene un consulado cerca de ti. ¡Visítalo!
Ica Tlamachtiloyan uan tlapahtanih. Campa ictoocaayotiah departamento de comunidades uili mitzmatlanih itich mochanchiualis Estados Unidos. Uili mitztlahtouiah canih itmomachtis ica español, inglés uan amo sanyeh non tlamo noiqui itmomachtis itich itlah tiquitl. Noiuqui yehuan icmatih canih uilis tias itmopahtitiu campa amo ictlahtlanih seguro uan amo ocachi patioh ittlaxtlauas. Amo sanyeh non, niuqui itich in Departamento de comunidades catqui tlensa tlen ica uilis mitzmatlanisqueh tlen icpia tlen quitas iuan in atipetl campa otnes. Ixtlamotlatlahtlanih ica nin tlen uilis mitmatlanisqueh.
México icpia se consulado amo uehca campa ticah, ¡Imopacho innauac!
Nyuhu otomi
Yó̱ tꞌohni ra nde híngrá hyämfo̱ nge da thäki ꞌne da hma
Nu yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi fa̱xyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä wa Mꞌbonda̱ ꞌnepu̱ yó̱ Ha̱i yo̱ Zubi, di unya yo̱m fa̱tsꞌi ja wa u̱ ga̱ yo̱ hnini wa ra ha̱i mꞌdonda̱, ꞌne híngán tꞌa̱nni ꞌbu̱ ra mengu wa a̱ge hínꞌna:
1) Yo̱ tso̱kuä nge ní fädi toꞌo a ra jäꞌi. Nubu̱ ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi fa̱xyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä da za̱ gi jukni tso̱kuä ntꞌëdi ra ha̱i nꞌdanni, ꞌda yo̱ ꞌbede di ꞌdaꞌa yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi fa̱xyo̱ jäꞌi di hokyo̱ tso̱kuä ꞌne gi ꞌya̱ꞌa i tso̱kuä ja ni po̱te ntꞌëxätsꞌu̱tꞌabi wa ꞌBonda̱. Nuya hyu yo̱ tso̱kuä i hutsꞌi ga̱tho ni thuhu ya ꞌne da guatꞌni po̱te. Da za̱ gi hyongua rá Ha̱i yo̱ Zubi nge da za̱ gi xoka nꞌda nin ja̱tꞌambe̱ti bu̱ ja yo̱m ꞌbe̱ꞌtsꞌambe̱ti, da za̱ gi pa̱hyo̱ xitꞌo mbe̱ti a̱ge gi hyuspa yó̱ thuhu ni tꞌu̱hni bu̱ ja ran gunxa̱di. ꞌYa̱nni ꞌbe̱ ní pa da za̱ gi mba gi ꞌya̱di bu̱ ja MEXITEL (1-877-639-4835) geꞌbu̱ yage gí nde din nꞌdaꞌa ya yo̱ tso̱kua hmagua.
2) Yo̱n thuxäthuhu Jäꞌi. Nuꞌbu̱ grá meꞌbonda̱ ꞌne nu u̱ ni tꞌu̱hni bim ꞌbu̱pu̱ ja yó̱ Ha̱i yo̱ Zubi, da za̱ gi hyuspa yó̱ thuhu nge yo̱ meꞌbonda̱ bu̱ ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi faxhyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä; gepu̱ya, da za̱ dim mengu yoho yo̱ ha̱i. Xi da za̱ gi mba bu̱ ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi fa̱xhyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä ꞌbu̱ yage gín nde gin thäti ꞌne nu a ran thäti gi ꞌyo̱tꞌe di mu wi wa Mꞌbonda̱ a.
3) Ram fa̱xte. Dami bëni nge geꞌbu̱ grá mengu bu̱ ja ra ha̱i a wage hínꞌna, i ja nin tꞌëdi bu̱ yó̱ Ha̱i yo̱ Zubi. Nu u̱ yó̱ ꞌbe̱fi dim fa̱xte da mba̱xe̱ u̱ ꞌne da xiꞌa u̱ ꞌdahmaꞌdaꞌyo yo̱m hma nge ꞌbe̱ da za̱ gi ꞌyo̱tꞌe. Xi da za̱ gi ꞌya̱di da mba ma ze̱ꞌi ꞌbe̱ da za̱ gi ꞌyo̱tꞌe. Ni mba ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi yo̱ tsꞌu̱tꞌabi i fa̱xhyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä i ꞌbu̱pu̱ ha̱ntho gí ꞌbu̱i gepu̱ da siꞌi ꞌbe̱ gi ꞌyo̱tꞌe nange hanja yo̱ ꞌbe̱fi tengu ya geꞌbu̱ bi thäkꞌa ra ꞌbe̱fi ꞌne híngi siꞌi hagen ja a̱ge hím bin juꞌtꞌa nin za̱bi; da hnu ꞌbu̱ ja ge da za̱ ꞌbe̱ da tꞌo̱tꞌe gepu̱ da za̱ gim ꞌbu̱i nyaꞌa wa ra Ha̱i yo̱ Zubi; ꞌbe̱pu̱ dí mban thoni u̱ ni meni bi fe̱ntꞌi a̱ge híngi pan thini; da mba ma ze̱ꞌa ꞌbu̱ híngi pan tꞌëꞌtsꞌi i a̱ge di u̱nꞌna nin do̱; ram fa̱tsꞌi nange rán tsꞌihme u̱ ni tꞌu̱hni ꞌbu̱ ya ge gán hye̱hmi nin do̱, ꞌne mi ꞌda bu̱ya.
4) Yó̱ Tsꞌe̱di yo̱ Tso̱kuäntꞌëdi: Nuꞌbu̱ gí hoka nꞌda ni thogi bu̱ Mꞌbonda̱ pe̱ híngi tsa̱ gim mba, da za̱ di ze̱ꞌa nꞌda Tsꞌe̱di Tso̱kuäntꞌëdi. Nu yó̱n Tsꞌe̱di yo̱n Tso̱kuäntꞌëdi di jaꞌi nge ꞌboꞌo di po̱ꞌtꞌa bu̱ Mꞌbonda̱ nange yo̱ tso̱kuä i hutsꞌi ꞌbe̱ din ja, ꞌbu̱ jaꞌa gi ta̱i a̱ge ran hye̱gi. Ní mba bu̱ ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi ra tsꞌu̱tꞌabi yo̱ tsꞌu̱tꞌabi di hokyo̱ tso̱kuä ꞌbu̱ jaꞌa gídí hyonya thhoho.
5) Ran Xa̱di ꞌne ran Zaki. Nubu̱ ꞌbu̱ꞌu̱ i fa̱hyo̱ hnini i ja yó̱m fa̱tsꞌi nge da za̱ di ze̱ꞌi ga̱ yo̱ pa gim ꞌbu̱pu̱ yó̱ Ha̱i yo̱ Zubi. Da za̱ gin xa̱hmbu̱ ra hyämfo̱, ra zubi, ꞌne xi da za̱ gi xa̱di ꞌbe̱pu̱ gdím pe̱fi. Ximmi ja ra tso̱kua hapu̱ huxyo̱ thuhu yo̱ xe̱ki gepu̱ da za̱ gi un ra ꞌyo̱thebate ꞌne hínga nehtho di käꞌa nin tꞌëditho̱thebate ꞌne híngí madi gi jutꞌi. manꞌda bu̱ya ximmi ja yo̱ ꞌbe̱fi nge da za̱ gim fa̱xu̱ a ra hnini gbí netsꞌi. O gídí hyonya thoho dami ꞌya̱nni yo̱m fa̱tsꞌi ya.
Nu ra ha̱i Mꞌbonda̱ ja i ꞌbu̱htho bu̱ gí ꞌbu̱ꞌu̱ yó̱ mbe̱fi yo̱ tsꞌu̱tꞌabi i fa̱xhyo̱ jäꞌi di hokyó̱ tso̱kuä. Ní mba bá un
Tarahumara
NAWESALI NATÉAMI IKIWIPO RARAMURI RAICHIKA JITI SINEAMI AKÉMA
Ojisina Consulados Mexicanos a jáwali waluala kobierno jemi omáana kawí México nuráami bo’ómi Estados Unidos:
1) Ke kawélipo nakú eenami nocha,kámi ko pereami ke, noli a buyanába oselí simíaka ojisina consulado,chimí tabo oselí risensi pasaporte ayénacho matrícula consular, jiti echi oselíti uméroma machí awáa kipu oselí credensiali echi náti a uméroma si nijía kipu boto kipu kawí México,na bikiana oselichi alá machiná aní kipu rewalá ali kipu chualá atiami cho ju,we iré ali natéma bo’ómi Estados Unidos echi oseliti a karewáma erápika cuenta bancaria, nakulíwa omá cheke echi náti natétisiwa,a ompáma echi oseliti mo’ayá sukuelachi kipu kúchuwa, bachá ra’ichika buyanási natéami oselí, teléfono ko ju; MEXITEL (1-877 639 48 35).
2) Oselichi ro’aba kuuchi rewalá; iyéla kawí México awíami nisa ko,nóli a sawisaa o ranésa bo’ómi Estados Unidos, we risensi ju kiti oselichi registraripo mexicanos ka amí ojisina Consulado jiti a nima americanos alí mexicanos kipu kúchuwa chimí eenami nóchali a niwínilisa muki rejoí a niwítipo chimi ojisina Consulado, chimi buyánipo oselí kiti alá natéma jemi kawí México.
3) Suwába ala riwiipa ; suwaba a níwa risensi derechos bo’ómi Estados Unidos ala riwiipa kipu risensi derechos, we nakuuri Ojisina Departamento de Protección choná iyába wiká ra’íchali busuré, simási chimí ojisina Consulado,chimi iyába ra’ichali mapu náti nimípa,jaré ke natétisiwa kipu nóchali, ke ala mesa wenomí, a kuíripo kipu oselí buyána jiti ala wachía oselíwa nochába ami bo’ómi Estados Unidos. Isini ke machisaa kámi muchúwi kipu témuala,isini pe eta mochísa,isini karua olásuwa mapu oná nócha,ali newalésa kowaami kipu kúchuwa ayéna we kuíripo karéwa pension alimenticia, ke chibi re ku rojása ko muki rejoi yua.
4) Poderes Notariales; A karewipo ra’íchali jemi kawí México, a mi siméa,ke umérisa binoí simiká karéwa, a julába kipu témuala oselíwa poder notarial, echi kitera we umerima karéwa bitéami ali natéami raíchali, a ompáma newayá testamento, ralayá alí nalinéwa namuti, karewa divorcios, simíaka ojisina Consulado mapu jáwi chimí mulipi.
5) Bineríwami alí ôwiwami: We nirú bilecho ojisina mapu oná we kuíriwi cho Departamento de Komunidades aniliami, choná we nirú programas kuírili jiti ala rejólipo chimí Estados Unidos; choná we binébo kastia alí ingles ra’ícha,ayéna binébo wiká nóchali newayá, alí ruyéba kámi oméa we nayúsa ko ke me natéka,alí chiliwéba wiká kuírili ayéna ompáma kipu témuala yua ra’ícha mapu meká rejówa.Nárika sébali kuírili kitera we nési.
Jáwami México nulaami a jáwali ojisina Consulado omáana ¡¡Chimí we mulíwisi!!
Tarasco
Karakata ínka mítetarpeaka juchaari wantakwaechani
Consuladoecha Méxiku anapuecha ts’á énka waxastakata jaka Estados Unidos jarhuataati mámaru ampe kw’iripu mexikanuni ts’ï énka ixo irekaka, janhanharhikwawatiksï ts’ïmaechaeri situación migratoria, exe ampe ka ampesï jarhuatpea:
1) Sïrantaechani ínka chéeti ampe arhijka. Consuladorhuksïni úcheati pasaporte, matrícula consular arhikata ka ístu credencial ima énka marhuawaka parare votariitarani Méxiku. Ts’ïni sïrantaecharhu karanharhiati chéeti arhikwa ka jukanharhiati chéeti retratu. Ts’ï marhuawati parare jatsiani íxu Estados Unidos cuenta bancoecharhu, ístu parare p’iwaani chequeechani o parakare úaka incharaani chéeti wátsïichani jurhenkorhekwaecharhu. Ékare wékaska úrpeani ts’ïni sïranteechani peta cita ixo MEXITEL (1-877-639-4835).
2) Registro Civil arhikata. Ékare t’u mexikanueka ka chéeti wátsïichante Estados Unidos kánkorheani, úakare registrariani Consuladorhu parakat’u jinteewaka mexikanu; imani jimpo arhikwaekasïnti éska sapi tsimani nacionalidad kánkorheawaka. Ísture úaka úni tempuchani o tempunani ixo Consuladorhu.
3) Kwáp’entskwa. Mía éskaksïni janhanharhicheaka chéeti situación migratoria, míte éska t’u jatsiaska derechu Estados Unidos. K’umanchekwa Departamento de Protección arhikata kwap’entatikeni ka eyankuatikeni mámaru jásï wantakwa. Ístukeni arhistacheati wantakwa juramukataeri ampe. Ni k’urhankorheni Consuladorhu ima énka sánteru chéeneo ísï jaka parakare míteaka ampere úa ékaksïni niaraska ísku jawenani chúnt’ani chéeti ánchekorhetarhu, o ékaksï no meyamuska ampe o ístu parakare míteaka náana jarhaski chéeti situación migratoria ka náanare úpirini parare sési péent’ani chéeti jánkwani Estados Unidos; ístuksïni eyankuati na jarhaski cháari familiariicha ts’á énka jupikakata jaka o ts’á énka tsïnchetini jaka, ísture míteaka amperisï úaka ékaksïni niaraska teresmarhuni o ékare no sési nitamakorheni jarhaska chéeneo, ístuksïni eyankuati pensión alimenticieri cháari wátsïicheri ékare niaraska divorciariikorheni ampe.
4) Juramukataecha Poderes Nacionales arhikata: éka wétarhini jarhaska úani sïrantaeechani juramukwaeri ampe Méxiku ka nóre úni nirani, Poder Notarial arhikata jarhuataatikeni jimpoka i wékasïnka paraka máteru kw’iripu méxiku anapu jarhuataka úcheani sïrantaechani éska testamentuechani, contratu atarantskwaeri o pyakwaeri ampe o ístu divorcioeri ampe. Ni consuladorhu parakare sánteru sési míteaka.
5) Jurhenkurhekwa ka tsinap’ekwa. K’umanchekwa Departamento de comunidades jatsiasti káskukwaechani ts’ïma énkaksïni sési marhuacheaka Estados Unidos. Jimpokare úaka jurhenkorheani wantakwaechani español, inglés o ístu jurhenakwa ánchekorhetaeri ampe. Ékare no jatsika seguro eyankuatiksïni nani ka nanire úa p’irani tsinap’ekwa ima énka no xáni jukaparhaaka. Ístu jarhasti jarhuap’ekwaecha ts’á énkaksïni mítetaraaka náanare úpirini wantani o níntani cháari iretarhu. Ni k’urhankoreani ts’ïni jarhuatpekwaechani.
Méxiku jatsichestikeni ma k’umanchekwa consulado arhikata. ¡ni p’urhempeani!
Tepehuano del norte
Ïmo atagi ñiokixikami xankï nïjadhamu atïmi bïxi odhami nanamaxi
Ñiokadhami go bïxi aipadhïrri dadunukami mexicoana amï Estados unidosana gïn soiñarhidhi nanamaxi
Soiñikïdhï bïxi aipadhïrrï oidhakami mexicoana bïxi no xïmadhugan dhukui xankï dhïgabuskïiña amï basadïrrï xako oidhaga go bopuerrokïdhi.
- Papeperhigadhï. Bïxi aipadhïrrï oidhakami ixthutuidhi xi bubaidha dudunukamiïrrï ïxthu tuidhadhamu ix bubiadha papeperhigadhï dhai podhu dhaibuñia ami basadhïrï ïmo ojai ixthutuidhi ïpï ix busaidha amaxi dhunukami ïrrï xako baigïbuadha go papeperhi dhai gatañia ïpï gï credensialiga ximi biakapï amï mexicoana bï baika papeperhi bia gï fotoga dhaidhi ixthutuidhi xï gï soiñagi ami basadhïrrï dhaidhi apimu ïpï ixthutuidhi xi otosadha tuminxï. Ïmo bancoana dhaidhi ixthutuidhi ïpï xi cambiandhodha gïn chekiga amaxi bancoana ïpï oja gïn mamarra ïpï ïmo escuelana tami abïr kïga ga tïkaka MEXITEL 1 877 639 4835 xi kïgadhukan dhu kaikapi go abunakidharra ïdhi papeperhi xankïdhïdhï ixthutuidhi apimu ix gïn soiñagi.
- Registro xi mexicoana oidha kami kapimu dhaidhi ïr oki o kïrhi dhai amï basadhïrrï bubaka gï mamarra ixthuthuidhi apimu xi registrando agi. Dhai mexicoañadhiïrrï oidhakami dhu bubaidha papeperhigadhï amï xako dharrakagi go dhudhunukami xako bhaigï buei go papeperhi dhai podhu biaka gobai xirhikami xi oidhakagi tami mexicoana dhan xi mïba sadhïrrï bubaka gïn mamarra ixthutuidhiadhamu api xi tami mexicoana registrandho amïjaxi dhai biaca gobai xïrhïkami ïpï ixthutiadhamu ïpï xi bïkadhïrrï ïmiagi dhai tami kukunta dhai podukai namuaka gobai tami dhan ami estados uniduana.
- Gïn nukadhaka tïgithokañi xi ixthutuidhi apimu xi dhïgabuñia mai xijaidhakai amï basadhïrrï biakamu api xïrhikami xi amï basadhïrrï dhakagi ïmo bakiïrrï xako gïn soikïdhamu ami basadhïrrï oidhakami dhai gin soikïdhamu dhai podhu bamion kïga gïn agïdhamu dhai gï soiñamu ïpi nanamaxi kïdhï dhukami ixthutiadhamu apimu ix matï ñiokia inglés bami ïkïkiba amïka xako gï bhai gïbuadha papeperhi miadhïrrioma xako oidhaka api dhai podhu bamion kï matïka ixdhukatai ixthutuidhi apimo xi tïgiagi a dhuiñdhagai dhai podhukai ïpï matïka ixthuikïdhi ïpan gi agidhaka ïxthui dhai matïka ïpï ïxthui
- Dhai matïka ïpï ïx tuixedhi lïchi ga maitiïkïapi o maithï gï anamuidhiña ïgai dhai podhu matïka ïpï xi bai oidhaga ïmo boi bamion miadhikami dhai ajia otomioma amï estados uniduana dhai podhu bai buadhami papeperhi gïn soiñamu dhaïgai baxi mamakai oigarragai xi ïmadhutai gï soiñana amï mexicoana dhai bai dhuña ixthuma tïgithu api ix bai dhuña amïka dhukami ïmo paperhi xako agadhagi xorrï bia ix tïanïdhagï gï bïx thuidhaga dhai ixdhuka ga sapuadhapi o gagagarradha o ixdhuka ïjiko bipia gïn kukunasumu miadhïrrï ï kïkiba amï xako baiga gï bue papeperhi dhai bamion kïmatïka ixdhukatai idhuña.
- Kï baithutiaka dhai kï oidhakagi oidhaga ïmopïkïrrï xako oidhakagai ïpï ïmamaxï soiñiï dhai gi soiñaka ïpi bïxkïrrï ami estados uniduana ixthutuidhi ïpï ïxdhuka gï tïgidha pïsai ñokadhana ïmama ñioki dhan oibhaikïdhï dhai podhukai ïpï gïn tïdhamu ïpï ix dhukatai ga ga atadhuñiapimu dhai podhu biaka sïrhikami xi ajiopadha dhodhuaidha karruana tomarhi xi mi bia pimu gïn seguruga dhai podhu maixiï gïn.
Namukïrdhamu bïxi go maxi dhai oidhakamu ïpï ïxdhuka biaka api xïrhï kami ix ñiokadha ïmadhï gï adhuñi xako bubakïkami apïmu gatïkakaiñi amika xako miadhïrrïoma oidhakagi goma soiñi bïtarrï mexico abia ïxdhuka gï soiñagi miadhïrrï i kïkiba ami dhai bamion kï matïka.
Totonaco
Consulados de México níma tawilána nac Estados Unidos tamaktayá wák ciudadanos xala nac México ti talamána nac Estados Unidos, masqui ni k’alhíya pasaporte cun visa, o para laktzú láp’at, o para lhuwa c’áta láp’at. Nac Consulado de México tlán maxqu’ic’ána je’é documentos:
- Documentos de Identidad (C’ápsnat níma nalilakapasc’ána tícu wíx y xala nícu wíx). Nac Consulado tlán maxtúya: Aktúm pasaporte xala nac México. Tlán maxtúya aktúm matrícula Tlán maxtúya aktúm credencial de elector xlacata nalacsác’a min presidente xala nac México, masqui láp’at nac Estados Unidos. Je’é pakt’útu documentos tak’alhí min tucuwiní y apellidos xawa mi fotografía. Tlán tamacuaniyán xlacata nak’alhíya aktúm Número de Cuenta nac aktúm banco ju’ú nac Estados Unidos. Na tamacuán xlacata tlán naxokonic’ána aktúm cheque xala nac banco, o xlacata nacamatz’okenána min camanán nac aktúm scuela lat’á ní tawilána maestros ti tamakalhtawak’enán nac español. Para maxtup’utúna je’é tipat’útu o paktúm documento, cach’iwínanti xlacata nakalasqu’ininána y nawanic’ána túcuya hora tlán napína maxtúya, cach’iwínanti nac MEXITEL 1 877 639 4835.
- Registro Civil. Para wíx mexicano o mexicana ti lakawanít nac México, y min camanán talakawanít ju’ú nac Estados Unidos, nac Consulado tlán camatz’okonána la mexicanos, y chuná je’é min camanán natak’alhí nacionalidad mexicana y americana, y para lacasqu’ína na tlán t’ána nac Consulado xlacata aná natamakaxtók’a, y min acta xla tamakxtókni namacuaniyán nac México.
- Protección (Lat’á ní lek’awanancán). Masqui ni k’alhíya pasaporte xala nac México cun visa, wíx k’alhíya derechos nac Estados Pit’a nac Consulado, aktúm Departamento de Protección nalek’awayán y nawaniyán túcu militláwat ácxni ni c’atzíya tú natl’awáya. Na tlán namalakachayán nac ix’oficina ch’atúm licenciado xlacata namac’atziniyán túcu natl’awáya ácxni tú lact’úwa aksp’uláp’at. Cat’át nac Consulado níma lacatzú tamakxtakniyán xlacata namakalhch’iwinic’ána ácxni tú nitlán aksp’uláp’at nac min tascújut, la chi, para tamacxtuc’ána nac min tascújut masqui nitu xlacáta, o para ni xokonic’ána min taskáu; o tlán nakalasqu’inic’ána nícula chit’anít’a xlacata nawanic’ána para tlán lacc’axtl’awáya mi latámat nac Estados Unidos; o para caputzáp’at mi litalakápasni ti cach’ipacanít, o para ni catakascanít; o para lakmak’anc’ána nac min tascújut o nac aktúm tienda, o para matl’awic’ána afuerza tipatúm tú ni tl’awap’utúna, o para tl’áwa aktúm divorcio (xápa min acta xla tamakaxtókni) y ti ixt’amakxtók’a ni maxqu’ip’utunán túmin xlacata nacamawíya min camanán, y catuwá tú lip’uwána.
- Poderes Notariales. (Ixlimap’áksin ch’atúm licenciado). Para lacc’axtl’awap’utúna aktúm asunto cun ch’atúm licenciado pero ni lá pína nac México, aktúm Poder Notarial tlán maktayayá Je’é Poder Notarial naputzá xlacata ch’atúm licenciado o abogado nac México tlán nalacatitayayán, xlacata nalacc’axtl’awaniyán aktúm asunto níma lip’uwámp’at, la chi, aktúm testamento xla herencia, compra-venta xla aktúm ákxtak’a o c’aqu’iwín, o para tl’awap’utúna aktúm divorcio. Catalatz’úwi nac Consulado xlacata nakalasqu’ininána.
- Educación y Salud. (Kalhtawak’acán y C’uch’inancán). Departamento de Comunidades tlán maktayayán tú militláwat nac mi latámat xala ch’ali ch’alí nac Estados Unidos. Je’é Departamento tlán putzaniyán aktúm escuela lat’á ní namas’inic’ána español, inglés o la tlawacán aktúm tascújut. Na k’alhí aktúm lista xla clínicas lat’á ní tlán c’uch’ic’ána lat’á ní lictá naxokóya masqui ni k’alhíya aktúm seguro de vida. Na k’alhí programa xlacata nawanic’ána túcu anáma nac min pulatáman lat’á ní ixláp’at nac México. Ni ca’akat’úyunti. Cacalikalasqu’inínanti je’é tamaktayán.
México k’alhí aktúm Consulado lacatzú lat’á ní láp’at. Capít chi tungán.
Triqui
Dukuán nej nuguanꞌ gi̱nùn riñan sa gi̱niꞋhioꞋ guendâ gìyìngàꞋ nânj yìñànj hia
Nej Konsul gachrún su̱n Maká nne Yiñán RaꞋñanꞋan, nataꞋ nej sij ahuin sun ga̱Ꞌhue gu̱ru̱guñuꞋunj nej sij riñan daranꞋ nej yumanꞋ yìñànj ri̱ña̱n ni̱ka̱j ñuꞋunj Maká, ni̱ nitaj si ga̱huin si dàj aché nun ma̱Ꞌan nej suj.
1.- Ñanj nataꞋ dànèꞋ nneꞋ. Dukuâ sun nne nej Konsul huin ñan ga̱Ꞌhue gìrìꞋ ñanj gachinꞋ aꞌngô país, ñanj huìj i huin ñanj gi̱nikaj si‑matrikula konsul, ni̱ ñanj huàꞋnï̀nj ïn huin kredensial guendâ gàꞋhuìꞋ boto ni̱ ga̱Ꞌhue̱ gàꞋhuiꞋ boto ngàa nneꞋ Maká. Riñan nej huàꞋnɨ ̀nj ñanj nânj nnûn si-yu̱guîꞋ ngà ñan du̱ꞋhuâꞋ. Ga̱Ꞌhue ga̱ra̱n sunꞋ ñanj nânj Yiñán RaꞋñanꞌan guendâ nàꞌnɨ ̀nj sàꞌ si‑sànꞋànj ruhuâ banko, nej si na̱du̱na̱Ꞌ ñanj sanꞋanj an nej si guendâ gùnùtà si-yu̱gui daꞋnít riñan hueꞋ digiꞋñûn. Nej si gachinj sita riñan MEXITEL 1-877-639-4835 si nàsìnùnj giniꞋñanj ahuin goꞋngo̱ nej ñanj nânj.
2.- Dukuâ sun ñan tàj siyuguiꞌ. Si huinꞌ sí Maká nej si huinꞌ siyànà Maká sani̱ Yiñán RaꞋñanꞌan gaꞌnga nej daꞋnít, ni̱ gaꞋhue gùnùtàꞌ si-yugui nej sij riñan konsulado si huin nej sij guiì maká. HiôꞋ ni̱ ga̱Ꞌhue gìrìꞋ nìꞋhiaj nej sij si ga̱huin yiñán nej sij huìj país. Si ruhuâꞋ ga̱ra̱n ràꞌaꞋ ni̱ ga̱ꞌhue gu̱du̱ran ra̱ꞌa Konsul sòꞋ ngà nikat. Ni̱ ñanj garan ràꞋaꞋ nânj ni̱ gu̱ña̱n duꞋhue Yiñán RaꞋñanꞌan ngà Maká.
3.- Du̱naꞌhuej nej sij rayiꞋîꞋ. Gi̱nun ruhuâꞋ si dàj na̱nj giꞌhiâꞌ nga gachînꞌ, ni̱̱ hua̱ naniꞋhiâꞌ ngàa guchiꞋ Yiñán Raꞌñanꞌan. Dukuâ sun dunaꞌhuej rayiꞋîꞋ, ni ̱ hua ̱ ruhuaj du̱naꞋhue rayiꞋîꞋ, ni ̱ huaj du̱naꞋhue rayiꞌîꞌ guendâ rayiꞌî gàꞌì yìꞌnï̀ nꞋ nuguanꞌan. Ni ̱ ga̱ Ꞌhue gàꞋnïn ga̱ ꞋanjꞋ riñan dukuâ sun ñan na̱ ri̱ ki ̱ nej sij chrej e riñanꞌ dàj dunaꞌhuej rayiꞋîꞋ. Gui̱ jñan nne dukuâ sun nìchrùnꞋ doj ñan ni̱ ka̱ jsu̱n Konsul ni ̱ nej sij gànàtàꞌ dàj gi̱ ꞌhiâꞌ ngàa dugunânj ma̱ ꞌan nï̀ nꞋ nej sij sôꞋ riki ñan giꞌhiaj sunꞋ, nej si ngàa naꞋhuej nej sij na̱ruꞌhue nej sij nej gui giꞋhiaj sunꞌ, ga̱ꞌhue gàchìnj naꞌanjꞋ si hua ̱ ꞌngo̱ chrej dàj gi̱ ꞌhiâꞌ na̱ giꞌhiaj yìtï̀ nj guendâ ga̱ nêꞌ ruhuâ Yiñán Raꞌñanꞌan, dàj gi̱ Ꞌhiâꞌ ngàa naꞋhuîꞌ duguiꞌ nne dukuâ gaꞋa nej si naꞌhue gànàrìꞋ nej duguiꞌ gaꞋanj ni̱ ꞌhia, ni ̱ dàj du̱naꞌhuej rayiꞌî nej duguiꞌ ganari ninj nej sij nej si gaꞌhuiꞋ nej sij niꞌhiaj nej siyànà giꞌhiaj sun hueꞌe, dàj giꞌhiâꞌ ngàa naꞌhuej sí gahuin nikaꞌ ri̱ ki ̱ sij sanꞋanj ya̱ daꞌnít ngà gàꞋ gireꞋej duguiꞌ nguej eꞌ, ni ̱ ahuin aꞌngô nej sa hua̱ riñanꞌ.
4.- Notario ri̱ki̱ permisu. Si ruhuâꞋ gi̱ Ꞌhiaj hi̱ aꞋ rayiꞌî ꞌngo̱ nuguanꞌ ahi doj hua nda Maká sani ̱ sisi ̱ si ̱ gaꞌhue gìrìꞋ gaꞋanjꞌ, ni ̱ gaꞌhue ga̱ Ꞌa̱ nj riñan ꞌngo̱ dukuâ sun gùꞋnàj notario nej sij huin sa ga̱Ꞌhue gu̱ru̱gu̱ñuꞋunj rukûꞋ. Notario nne Maká huin sa ri̱ ki ̱ permisu si ga̱ꞌhue ganikïnꞌ ꞌngo̱ síi riñanꞌ guendâ duna̱ꞌhuej sij rayiꞌî ꞌngo̱ doꞌót, ñan ganachi nikaj ꞌngo̱ ñanj si gi̱ ra̱ nnej sij nej si gu̱ du̱ ꞌhueꞋ
nej sij Ꞌngo̱ siꞌhiát nej si guendâ gùyùtù ñanj ñan garan ràꞌâꞌ. Ni̱ si hua̱ ꞌngo̱ sa giꞌhiaj chij riñanꞌ ni̱ gaꞌhue ga̱ꞌanj ñan nne Konsul ni̱ gataj sij dàj gi̱Ꞌhiáꞌ na̱nj ánj.
5.- Ñan ga̱huin chru̱nꞌ ngà dukuâ gonoꞌô ga̱ra̱n sunꞋ. Dukuâ sun ni̱ka̱j ñuꞌunj riñan nej yumanꞌan, ꞌnïnj raꞌa nej yìꞌnï̀nꞌ nej sa ga̱ꞌhue gu̱ru̱guꞌunj riñanꞌ daranꞌ nej guiì ngàa nne ninj Yiñán Raꞌñanꞌan. Ga̱ꞌhue gataj sij dànèꞋ hua ga̱ꞌhue ga̱ꞌa̱nj ga̱huin chru̱nꞌ nânj stila, ñan gahuin chru̱nꞌ nânj raꞌñanꞌan, nej si ruhuâꞌ ga̱huin chru̱nꞌ dàj gi̱̱ꞌhiaj sunꞌ aꞌngô suun. Ni̱ dukuâ sun nânj nikaj ꞌngo̱ lista dànèꞌ nne dukuâ gonoꞌô ñan gi̱ꞌhiaj go̱no̱ꞌo̱ nej sij sòꞌ ni̱ nitaj si ga̱huin si nitaj seguru nikaj dadinꞋ ninaj doj gàꞌnè nej sij sanꞌanj an riñanꞋ. Ni̱ huê danj na̱nj hua̱ dukuâ sun na̱ri̱ki̱ chrej e dànèꞌ nne aꞌngô dukuâ sun ni̱ka̱j duguiꞌ ngà yiñánꞌ. Ni̱ si̱ hua̱ Ꞌngo̱ sa niꞌñanj ni̱ si̱ ganïn huàꞌ ruhuâꞌ ga̱ꞌa̱nj giniꞌhiaj ñan nne dukuâ su̱n nânj si niꞌñanjꞋ nej sa hua̱ riñanj na̱nj ánj.
Nne ꞌngo̱ Konsulado nìchrùnꞌ ñan nneꞌ dânj, giꞌhiaj Maká na̱nj ánj.
¡Ga̱ꞌa̱nj gi̱ni̱Ꞌhiaj raj!
Tzeltal
Ayej yu’un lok’ombaetik te ya yich’ pukel ta sk’op yaiyej bats’il antswiniketik.
Te snail pas junetik yu’un Mejiko ta yan lum ya yak’ik te bina ya xtu’un jku’untik ta spisil te komunal yu’un Mejiko, le ta bay lumto, chikan bi swentailuk te ya xk’axik be’el ta yan lume.
1) junetik yu’un bay jajch’emotiktel. Ta bay snail pas junetik ya xu’ a’ta sjunal yu’un ya stak’ ya xk’axat be’el ta yan lum, sjunal yu’un ya yak’ ta ilel te kuxulatix ta bay yan lum, sok ya xu’ ak’an sjunal yu’un bay jajch’emat yu’un ya stak’ anajk’an te mach’a ajwalil ya amulan xil ta Mejiko. Ta yoxebal te junetike le’ me nakal a’te abi’ile sok te sjol abi’ile soknix te asit awelawe. Ya stak’ xtu’un awu’un le ta bay yan lumto yu’un ya je’ ta bay snail yawil tak’in te bit’il ya xu’ atu’untes te atak’ine, yu’un ba ya alok’es atak’inabi o ya atojbey te k’alal ya awotses ta nopjun te anich’ane. K’ana te bi k’alil ya stak’ xk’oat ta bay MEXITEL (1-877-639-4835) te me ay ya xtu’un awu’un te junetiktoe.
2) Snail snak’anel bi’ilil. Te me mejikana o mejikanoate sok te anich’nab te me bek’aj ta yan lume, ya stak’ mejikano yich’ najk’anbeyel te slumale ta bay snail pas junetik; jich’, ya yich’ik cheb slumalik. Sok ya stak’ xtalat ta bay snail pas junetik; te me ya ak’an xnujbinate jich’ yu’un te nujbinele yakuk xtu’un ta bay Mejiko.
3) Kanantayel. Ya me sk’an anaik stojol chikan bi swentailuk te ya xk’axat be’el ta yan lume, ay me bi ya stak’ apas le-a. te snail koltayele ya skoltayat sok ya xcholbat ta yantiknax sk’oplal. Soknix ya stak’ stojtesat ta lekil k’opetik te ts’ibubilix ta junetike. K’oan ta bay snail pas junetik te nopol aye’ yu’un ya awich’ cholbeyel sk’oplal yu’un bit’il ay te at’eliletik sok te tenel te mayuk sk’oplale. Sok te ay mach’a ma’ ba tojbilike, ilel ta lek te mach’a ya xk’axik be’el ta yan lum. Yu’un me yich’ ak’el nael te me ay yan be yu’un ya yich’ ilel te jayeb k’a’al ya xk’oat ta yan lume; sle’el patxujk’ te tsakbilik sok te ma snaik ba ayej; ya me yich’ ilel xa’al te mach’a uts’inbilike sok mach’a uts’inbilik yu’un smamlalike; yak’el welil yu’un alnich’aniletik k’alal ya yijtey jilel yinam te winike, sok xan yantik.
4) Sjunal koltayel yu’un bina ya xtu’un jku’untik. Te me ya ak’an ja chajban lekil k’op-ayej ta Mejiko janax yu’un ma xu’ xba’at, ta bay koltayel yu’un bina ya xtu’un jku’untik ya stak’ skoltayat. te snail koltayel yu’un bina ya xtu’un jku’untik ya yak’ te ay mach’a ta Mejiko ya sjelteyat yu’un ya xchajban k’opetik jich’ bit’il yaljibal te bit’il ya yich utel jbiluk, sk’anel yu’un manel-chonel sok te ya yijteysbaik te anst sok winike. Ba’an ta bay snail pas junetik yu’un ya xcholbat te bina ma a’na-e.
5) Bijtesel sok skanantayel bak’etalil. Te chajbalchajb kumunaletik ay bi xchajbanoj te ya xtu’un awu’un ta spisil ora ta akuxlejal ta yan lum. Ya stak’ yotsesatik yu’un snopel kaxlan k’op, sk’op yan lum, soknix ya snobesat yu’un te at’elile. Sok ay me snak’anobeyoj sbi’il yantiknax te bay ya stak’ awich’ ilel yu’un poxteywanejetik manchuk te me mayuk ajun yu’un poxtayel sok pek’elme stojol. Soknix ay me koltayel yu’un ya yilat sok ta akomunal te bay jach’ematele. Ma me xa muk ta awot’an ta sjok’iyel yu’un spisil te bina ya xtu’un awu’un.
Mejiko ay snail pas junetik yu’un nopol ay ta atojol ¡K’oan ilawil!
Tzotzil
Ti consulado li’ ta Mejiko ti oy ta Estados Unidos, li’ ta xak’ ta na’el jaytosuk coltael ta stojol skotol jnaklej mejikanoetik ti li’xa oyike, mu’yuk ta alel k’u s’elan jelavemik tal:
1) Vunetik sventa cha-ojtikaj. Ti ta Consulado xu’ chata apasaporte, amatrikula konsular xchi’uk a lerensal sventa chat’uj ajvalil ta Mejiko. Ti oxib vunetik taje tey tsakal ta xtal abi xchi’uk alok’ol. Xu’ cha tunes ta Estados Unidos ta sventa mi chajam akuenta ta banko, xu’ cha jel-o acheke xchi’uk xu’ chatsakbe-o sbi ta chanvun anich’nabtak. Xu’ chac’opoj ta MEXITEL (1-877-639-4835). Ti mi ta xtun avu’un ti vunetik taje.
2) Ta sventa Registro Civil. Mi vinik o antsot ti likemot ta Mejico ti tey vok’ ayan anich’nabtak ta Estados Unidos, xu’ chavak’ ta tsakbel sbi li’ ta Consulado yo’ ta xc’ot ta mejikano; ja’ jech, cha’jot slumal ta xkom. Jech no’oxtok xu’ xchatal li’ ta Consulado ti mi chak’an chanupune, ti nuplej ts’aklej taje ich’bil ta muk’ ta Mejiko.
3) Ta sventa pojel coltael. Mu persauk chich’ na’el c’u s’elan la jelavtal. Oy avich’el ta muk’ li’ ta Estados Unidos, ti buch’u yich’oj yabtel ta Pojvaneje ta spojot xchi’uk xu’ cha xchanubtasot ta jaytos c’usiuk yantik. Xu’ cha sbeiltas ta sventa leyetik. Ta xata coltael sventa ti mi k’alal la vich’ lok’esel ta avabtel o mi mu’yuk la vich’ atojol; ta xich’ sa’bel sk’oplal mi oy k’usi stak’ pasel yo’ jech cha kom ta naklej ta Estados Unidos; chavich’ koltael ta sa’el avuts’ avalal mi oy buy tsakbil o mi mu xich’ tael bu oye; ta xich’ a’yibel sk’op ti buch’u xchopol k’optae xchi’uc ilbajinel ta na; ta sta scoltael ta sve’el ololetik mi laj sbaj sbaic ti totil me’ile xchi’uk oy to yantik.
4) Ta sventa notarioetik. Mi oy k’usi cha k’an cha-chapanbe sk’oplal ta Mejiko pero mu xu’ avu’un xa bat. Sk’an chavak’be jun Poder Notarial buch’u ta sva’an sba ta aventa ta Mejiko yo’ jech ta xchapanbe sk’oplal jech k’u cha’al Rextoil, mi oy k’usi chaman ti chacha’chone o mi bajobbail. Batan ta Consulado tey cha albat smelol.
5) Chanubtasel xchi’uk poxtael. Ti buch’u yich’oj yabtele ta scoltaot ta sventa akuxlejal jujun k’ak’al ta Estados Unidos. Xu’ chachi’in ta lo’il jkaxlanetik, o mi j-inkilex sK’opik, jech no’ox xtok xu’ cha xchanubtasoxuk ta sventa abtel. Oy snail buy xu’ ta xa vich’ poxtael ti mu persauK oy svunal asekuro xchi’uk tsulul stojol. Xu’ chascoltaot c’u s’elan chacha’sut ta alumal. Mu me teyuk xa na’et ta sjak’el ti coltaeletiK taje.
Ti Mejikoe oy buch’u tey nopol yu’un ta atojol. ¡Sa’o buy xkom!
Yaqui
Jiostei, Mexicopo juebena nokpo nokwaka, into bitwaka chibesta bawaka ya’ari.
LOS CONSULADOS DE MÉXICO EN ESTADOS UNIDOS OFRECEN LOS SIGUIENTES SERVICIOS A TODA LA COMUNIDAD MEXICANA EN ESTE PAÍS, SIN IMPORTAR SU SITUACIÓN MIGRATORIA:
México, nación bwiara betana, jume cónsul ya’arim tata’abwi nacionim bel le’ekatana aman bittuarim, si’ime inikaa tu’uwa ya’arita emo betchi’ibo jippue, inim omot naciompo, kaa ju’unebaekai, jaisa empo aman kibakek em aman yepsaka’apo.
1) Documentos de identidad:
Jiosiam em jabesatuka’u teuwame
Jume cónsul ya’arim joka’apo, tui’si empo omot nacioneu bicha em ae wene’u a’aune, into a maktune, juna’a into ket jinaikiame aet ya’aritune, junae beja, empo tuisi ae botaroane, Mexico bwiarapo. Inimee baji jiosiam, em team yumaisi jippu’une, em pujba jiosiapo machisi ya’arimake, tuisi ee betchi’ibo tu’ine, inim estados unidos naciompo, bankopo tomita em jippunepo amani, cheketa em ae tomi ya’anepo amani o em usim yee mastawa’apo am jiosteneepo amani, junue betchi’ibo taewata yeu pua aman wee betchi’ibo, um MEXITEL (1.877-639-4835) si empo inime’e jiosiam wata’ateko.
2) Registro civil:
Yeu tomteme jiostewa’apo
Si empo, Mexico nación bwiapo yeu tomtilatuko, bweta jume em usim into estados unidos naciompo yeu tomtilatuko tuisi empo am jiostetebone, mexico naciompo jomem benasia jum consulao kateka’apo, junuen beja nawit nación bel le’ekatana ta’ena, into eiyana. Junuen kechia empo tuisi consulado weene, jupbaeteko, junuen beja ket mexico bwiarapo yeu tasti machine, into ta’ena.
3) Protección:
Suuana
Au’e wate, jaisa em aabo yepsaka’apo amani, estados unidos bwiapo, empo ket amemak lutuuriam jippue, bweituk juu yaura katekame yee a’ania into yee tetesjoa, juebenak betana ayukamtabetena, into tuisi enchi bo’ota makne, tua jun yoi yaurata betana, em aniana’apo amani.
Amane noite consulao kateka’awi, che’a kaa eu mekka, em aet tesjoanaa betchi’ibo tekilta betana weyemta ju’uneiya betchi’ibo, jume tekilta u’urawakame, kaa ju’uneaka tawakame, kaa bem ju’uneapo amani o bem koba’u kaa bem beje’etuawaka’apo, into ket bem juuneiyanaapo bem estados unidos bwiapo joanepo o ama bem tuisi anneepo. Junukaa bo’ota bem juuneiya maktunaapo amani, junuka’a aa tu’utewapo, yoi yaurapo amani. Junuen beja bem wawaim am jariune’u emo ta’arulam o bwisrimtaka etaim, into kee teuwaka into kaa juúneiyawa. Into ket wawate kaa tuisi nakwaka, into omtawaka bitwame, o bem joarampo, tekilpo kaa tuisi bitwame, into ket jume jamuchim wo’otawaka kaa bem usim aniariawame divorciaroasukai, juebenak aukaapo amani.
4) Poderes notariales:
Notariom tekil utte’a
Empo Mexico bwiapo, senu weyemta yoi leypo lula tu’utebae’eteko, taa empo kaa aman weye’eteko ini’i notario teame aa enchi ania, bweituk ini’i notariota utte’a, em teampo, tuisi enchi jita tu’uteriane yoi leypo lula, testamentom betana, yoi nokpo lula em nok yecha’i, jita jinuwamta betana o yoi leypo lula emo jujup wo’otawapo betana. Consulaoweerukte, siimeta em kaa aet ju’uneau machisi ju’uneiya betchi’ibo.
5) Educación y salud:
Yee mastawamta betana into kaa ko’okoeka Jiapsiwamta betana.
Estados unidos, nación betana, kari ya’ari juebena tekilim weiyame, ee betchi’ibo tutu’im em amea jiapsinee betchi’ibo, juname’e enchi ameu yeu tojine yee masta Karim mewi, em mastatune’epo amani, taabwi nokta, into ket wate tekilta betchi’ibo enchi mastane.
Into ket am jippue jume team jaksa em a emo jittoteeboneepo amani, kaa seguro taa jippueka juni’i, into kaa beje’ewapo.
Into ket ayuk em aniana’apo, jaisa em jome’e betana eu nokaka juuneiyanaa betana, junuen amani bamsekai inie si’imeku betana nattemaine.
México, consulaota jippue eu kaa mekka. ¡Au ee, noite!
Zapoteco
Ga binni Zaguita ni noo guidxi Estados Unidos.
Pa binni Zaguita lii ne nabezaloꞌ guidxi Estados Unidos la? Ga Consulado stiꞌ guidxi Zaguita ni noo ndaꞌniꞌ guidxiriꞌ, zanda acané lii cueeloꞌ ga guiꞌchiriꞌ, sin ugooxaíquegabe ximodo uyooloꞌ ndaꞌniꞌ guidxiriꞌ.
1) Ga guiꞌchiꞌ ni riníꞌ tu lii. Consuladoga zanda acané lii cueeloꞌ guiꞌchiꞌ lá pasaporte, guiꞌchiꞌ lá matrícula consular ne cueeloꞌ ndaꞌniꞌ Zaguita credencial ni runivotarnéloꞌ. Guionna guiꞌchiriꞌ cá xláloꞌ ne lúloꞌ lúgani. Zanda iquiꞌñelogani ndaꞌniꞌ guidxi Estados Unidos para cueeloꞌ ti ra guiaba xpidxichiloꞌ ra banco, para uchaaloꞌ xchequeloꞌ o para ucaaloꞌ xlá xiꞌniloꞌ ra escuela. Pa caquiꞌñoꞌ tubi de ga guiꞌchiriꞌ la? Bicaaridxi ra MIXTEL (1-877-639-4835) ne ulee ti cita ne laꞌcabe.
2) Guiꞌchiꞌ ni riníꞌ para guleloꞌ. Pa binni Zaguita lii ne gule xiꞌniloꞌ ndaꞌniꞌ guidxi Estados Unidos, ne nooloꞌ aca baduhuiꞌniriꞌ binni Zaguita la? Zanda ucaaloꞌ xlábe ra consulado, ne scagá aca baduhuiꞌniriꞌ dxúꞌ ne binni Zaguita. Ne laꞌca zanda gueꞌdaloꞌ ra consuladoriꞌ pa nooloꞌ ichaganáꞌloꞌ ne nooloꞌ isaca endaxeꞌlaꞌ stiꞌloꞌ guidxi Zaguita.
3) Endanazaꞌcaꞌ stiꞌloꞌ. Cadi usiaꞌndaloꞌ napaloꞌ ga derecho stiꞌloꞌ ndaꞌniꞌ guidxiriꞌ, sin ugooxaíqueloꞌ ximodo uyooloꞌ ndaꞌnini. Ga binni runi dxiꞌñaꞌ para gapagaꞌ lii la? Noogaꞌ para guꞌyagaꞌ ne acanégaꞌ lii. Laꞌca noogabe para quixhegabe lii xneza pa napaloꞌ xixa bichenda ne xixa asunto legal. Bidxiña ra consulado ni noo jmá gaxhe de lii ti ma gannaloꞌ xi deiráꞌ zanda acanégabe lii, caꞌsi pa biladxi xpixuaꞌnaloꞌ lii de dxiꞌñaꞌ sin gannaloꞌ xinéꞌ o pa qui niguixebe lii biaꞌ dxiꞌñaꞌ biniloꞌ; zanda acanégabe lii uyubiloꞌ acachaꞌhuiꞌ ga xquiꞌchiloꞌ ti ma cuezaloꞌ scarú ndaꞌni Estados Unidos; laꞌca zanda acanégabe lii uyubiloꞌ ti binnilidxiloꞌ ni unáꞌzeꞌ policía laꞌ o ni biniti; ne laꞌca zanda guꞌyagabe lii pa bini feu binni lii o pa udiñe xheꞌloꞌ lii; laꞌca zanda acanégabe lii ne bidxichi idxela endarau gau ga xiꞌniloꞌ ora ma bisabixheꞌlaloꞌ, ne nooroꞌ jmá ni zanda acanégabe lii.
4) Guiꞌchiꞌ ni noo ndaꞌniꞌ náꞌ notario. Pa caquiꞌñeloꞌ gunichaꞌhuiloꞌ ti guiꞌchiꞌ ndaꞌniꞌ náꞌ ti notario ndaꞌniꞌ guidxi Zaguita ne qui zandadi chéloꞌ lii la? Ti guiꞌchiꞌ lá Poder Notarial zanda acané lii. Ne guiꞌchiriꞌ zanda gabiloꞌ tuxa ni noo guidxi Zaguita ché caꞌsi lii, ne ndiꞌ nga ga guiꞌchiꞌ ni zanda guinichaꞌhuibe: Ti testamento, ti guiꞌchiꞌ ni ucuaaloꞌ o ni bidíꞌloꞌ ra bitooloꞌ o uzíꞌloꞌ xixa ne guiꞌchiꞌ ni riníꞌ nezalú juez ma bisaꞌbixheꞌlaloꞌ. Ne pa noo xixa ni cadi cayeno la? bidxiña ra consulado stiꞌ guidxi Zaguita ti ma usienegabeni lii .
5) Endariziꞌdiꞌ ne endanazaꞌcaꞌ. Ga binni runi dxiꞌñaꞌ ra departamento lá comunidades la? napagabe jmá programahuiꞌniꞌ ni zanda iquiꞌñeꞌ lii laga nabezaloꞌ Estados Unidos. Zanda useꞌndagabe lii iziꞌdiloꞌ diꞌdxaꞌ stiá, diꞌdxaꞌ inglés, ne depe zanda useꞌndagabe lii iziꞌdiloꞌ jmá de ti dxiꞌñaꞌ. Laꞌca napagabe jmá lugar ra zanda guꞌyaꞌ doctor lii sin gapaloꞌ seguro ne sin quixo stale bidxichi. Ne cadi ngasidi, laꞌca napagabe programahuiꞌniꞌ ti ma gannaloꞌ xi cazaꞌcaꞌ xquidxiloꞌ. Bidxiña ne unabadiꞌdxaꞌ por irá ni napagabe para lii.
Guidxi Zaguita napa ti consulado gaxhe de lii. ¡Yegannani!